Omgang met gedwongen zorg in de geestelijke gezondheidszorg
In de Wet verplichte ggz (Wvggz) staat hoe zorgaanbieders in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) met dwang in de zorg om moeten gaan. De inspectie keek hoe gedwongen zorg in de ggz is toegepast in 2022 en 2023.
Deze publicatie hoort bij Grote verschillen in omgang met gedwongen zorg. Hierin deelt de inspectie wat zij ziet in het toezicht op gedwongen zorg bij verpleeghuizen, de gehandicaptenzorg en de geestelijke gezondheidszorg over 2022 en 2023.
Waar hebben we naar gekeken?
Wij beoordeelden 47 kwalitatieve analyses uit 2022. De analyses over 2023 kunnen de zorgaanbieders nog tot 1 juli 2024 aanleveren, dus deze zijn nu niet meegenomen.
Zorgaanbieders die verplichte zorg leveren, maken hierover één keer per jaar een kwalitatieve analyse. Dat moet volgens de Wet verplichte ggz (Wvggz). De kwalitatieve analyse helpt zorgaanbieders om inzicht te krijgen in de omgang met gedwongen zorg om die te verbeteren.
Daarnaast ontving de inspectie 74 meldingen over mogelijke tekortkomingen bij verplichte zorg en de Wvggz in 2022 en 2023.
Wat zien we?
Samenvattend kunnen we zeggen dat er in de ggz aandacht is voor reflectie en leren en voor het verbeteren van de uitvoering van verplichte zorg.
Tegelijkertijd zien we dat er aandacht nodig is voor:
- bewustwording over (ambulante) verplichte zorg en registratie daarvan.
- eigen regie en rechtspositie van de cliënt.
- kwaliteit van de kwalitatieve analyses met een reactie van de cliëntenraad.
In deze publicatie vertellen we wat er goed gaat bij de analyse van gedwongen zorg in de ggz en in de meldingen. En we vertellen wat de verbeterpunten zijn. Bij de verbeterpunten hebben we onderscheid gemaakt tussen wat beter kan en wat beter móet. We sluiten deze publicatie af met onze plannen voor 2024.
In de ggz is aandacht voor reflectie en leren en voor het verbeteren van de uitvoering van verplichte zorg.
Wat gaat goed?
- Reflectie op gedwongen zorg
De meeste zorgaanbieders reflecteren op de geleverde verplichte zorg. In ruim 83% van de kwalitatieve analyses zagen we dat cijfers over verplichte zorg goed werden uitgelegd. Deze uitleg verschilt wel sterk. Soms zien we alleen de cijfers in een analyse, zonder verklaring.
Wat is een goede analyse?
In een goede analyse staan de gegevens van geleverde gedwongen zorg én een uitgebreide uitleg van de gegevens en de trends ten opzichte van het jaar ervoor.
Er kunnen verschillende redenen zijn voor afname of toename van de cijfers over verplichte zorg:
- minder of meer gedwongen zorg;
- betrouwbaarheid van de registratie (onderregistratie of juist overregistratie);
- meer of juist minder cliënten met wisselende zorgzwaarte.
Meerdere zorgaanbieders benoemen dat de kwaliteit van de Wvggz-registratie in 2022 verbeterd is ten opzichte van 2021.
- Leerdoelen en verbeterpunten
In 85% van de aangeleverde analyses worden verschillende leerdoelen en verbeterpunten genoemd. Verbeterpunten die vaker terugkomen gaan over de registratie van verplichte zorg, het vergroten van kennis van de wet en het waarborgen van eigen regie van de cliënt.
Wat zijn verbeterpunten?
Een aantal goede voorbeelden van verbeterpunten zijn:
- aanstelling van een medewerker met aandachtsgebied verplichte zorg;
- systematische evaluatie van verplichte zorg met de cliënt en in de teams;
- integratie van de zorgkaart in het zorgplan.
Wat kan beter?
- Tijdrovende en complexe registratie
We hebben gezien dat meer dan de helft (55%) van de zorgaanbieders moeite heeft met de registratie van gedwongen zorg. De registratie kost heel veel tijd en is ingewikkeld volgens administratieve medewerkers en behandelend personeel. Er zijn technische belemmeringen genoemd, zoals het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) dat niet op orde was. Maar er zijn ook organisatorische problemen, zoals gebrek aan kennis over een onderwerp. Deze problemen zorgen voor onderregistratie, maar ook voor overregistratie. En ze beïnvloeden de betrouwbaarheid van de gegevens van geleverde verplichte zorg.
- Duidelijkheid over dwang bij ambulante zorg
Omdat ambulante verplichte zorg pas sinds de invoering van de Wvggz in 2020 wordt toegepast, vonden wij het belangrijk hier specifiek naar te kijken. Bij iets meer dan de helft van de zorgaanbieders die een analyse aanleverde, wordt ambulante verplichte zorg toegepast. Het gaat vooral om het geven van medicatie. Wij zagen dat het toepassen van ambulante gedwongen zorg nog een uitdaging is, vooral omdat er onduidelijkheid is rond het begrip ‘verzet’. Wanneer is iets vrijwillig en wanneer is er verzet?
- Gebruik plan van aanpak en zelfbindingsverklaring
In sommige analyses zagen we dat er aandacht is voor het eigen plan van aanpak en de zelfbindingsverklaring. Maar er wordt nog weinig gebruikgemaakt van deze nieuwe mogelijkheden van de Wvggz. Wij hopen dat zorgaanbieders hier meer gebruik van gaan maken, want de maatregelen zijn bedoeld om gedwongen zorg te voorkomen.
Wat moet beter?
- Betrokkenheid cliëntenraad
In 66% van de kwalitatieve analyses staat dat de cliëntenraad ‘in de gelegenheid is gesteld om op de analyse te reageren’. Dit is verplicht volgens de Wvggz. Wij vinden dat de cliëntenraad altijd in gelegenheid moet zijn om een reactie te geven op de analyse. We vragen zorgaanbieders hier aandacht voor te hebben. Ook als de cliëntenraad niet heeft gereageerd, moet dat wel in de analyse staan. Zo staat het ook in de Wvggz.
- Schriftelijke en gemotiveerde beslissing over overplaatsing
Cliënten die worden overgeplaatst of een andere zorgverantwoordelijke of geneesheer-directeur krijgen toegewezen, moeten altijd een schriftelijke en gemotiveerde beslissing van de geneesheer-directeur krijgen. Dit geldt ook voor interne overplaatsingen. Dat gebeurt nu niet altijd. Cliënten krijgen dan ook geen informatie over hoe ze een klacht kunnen indienen en hoe ze de patiëntenvertrouwenspersoon of de familievertrouwenspersoon kunnen inschakelen. Dit is in strijd met de Wvggz.
Zorgaanbieders zeggen dat dit te veel administratief werk voor ze is. Ook voor de cliënten kunnen de vele brieven vervelend zijn. Vooral als cliënten het eens zijn met de overplaatsing. Wij vinden dat de wetgever moet bepalen of een aanpassing van de wet nodig is.
- Rechtspositie forensische cliënten
De rechtspositie van forensische cliënten die in een zorginstelling verblijven is niet altijd zeker. Er wordt bijvoorbeeld niet altijd een kopie van de beslissing gegeven als er beperkende maatregelen ingaan. Ook krijgen ze dan geen informatie over hoe ze een klacht kunnen indienen en hoe ze de patiëntenvertrouwenspersoon of de familievertrouwenspersoon kunnen inschakelen. Daarnaast worden soms beperkende maatregelen opgenomen in huisregels. Dit mag allemaal niet volgens de Wvggz.
Wij vragen aandacht voor de rechtspositie van deze specifieke cliëntengroep. Een model voor huisregels voor deze cliëntengroep kan hierin helpen.
Waar let de inspectie op bij het toezicht in 2024?
In 2024 heeft de inspectie in de ggz aandacht voor de drie speerpunten uit de vernieuwde toezichtsstrategie Gedwongen zorg: terughoudend en zorgvuldig. Er blijft aandacht nodig voor de kwaliteit en veiligheid van zorg voor cliënten die gedwongen zorg ontvangen volgens de Wvggz. We bezoeken dit jaar een aantal zorgaanbieders die gedwongen zorg leveren. We blijven ook de meldingen en de kwalitatieve analyses gebruiken in ons toezicht in 2024.