Omgang met gedwongen zorg in verpleeghuizen
In de Wet zorg en dwang (Wzd) staat hoe zorgaanbieders in de verpleeghuiszorg met dwang in de zorg om moeten gaan. De inspectie keek hoe gedwongen zorg in verpleeghuizen is toegepast in 2022 en 2023.
Deze publicatie hoort bij Grote verschillen in omgang met gedwongen zorg. Hierin deelt de inspectie wat zij ziet in het toezicht op gedwongen zorg bij verpleeghuizen, de gehandicaptenzorg en de geestelijke gezondheidszorg over 2022 en 2023.
Waar hebben we naar gekeken?
In 2022 en 2023 hebben we 99 bezoeken aan verpleeghuizen gebracht. Daarnaast zijn er 90 meldingen over gedwongen zorg in verpleeghuizen binnengekomen. Met behulp van de rapporten van de bezoeken en deze meldingen hebben we gekeken hoe verpleeghuizen omgaan met gedwongen zorg.
Als er sprake is van gedwongen zorg, moet de zorgverlener volgens de Wet zorg en dwang (Wzd) een stappenplan volgen. Bij stap 1 legt de zorgverlener uit welke afwegingen zijn gemaakt om tot gedwongen zorg te komen. We hebben gekeken of deze afwegingen inderdaad goed worden vastgelegd. Daarnaast hebben we gekeken hoe het gaat met de kennis en scholing van zorgverleners.
We hebben ook naar andere thema’s gekeken: persoonsgerichte zorg en werken volgens het stappenplan. Maar omdat hierover te weinig terugkwam in het onderzoek, hebben we deze thema’s niet meegenomen in deze publicatie.
Wat zien we?
Samenvattend kunnen we hierover zeggen dat zorgverleners hun afwegingen bij gedwongen zorg vaak goed vastleggen. Alleen als ze kiezen voor de inzet van domotica en gesloten deuren, moeten de redenen hiervoor beter vastgelegd worden. Daarnaast viel op dat sommige zorgverleners te weinig kennis hebben over dilemma’s waarbij vrijheid en veiligheid tegenover elkaar staan. Hierbij kan verdiepende scholing helpen.
In de rest van deze publicatie leest u waar de binnengekomen meldingen over gaan, vertellen wij graag per thema wat er al goed gaat en wat de verbeterpunten zijn. Binnen de verbeterpunten hebben we onderscheid gemaakt tussen wat beter kan en wat beter móet. We sluiten deze publicatie af met onze plannen voor 2024.
Zorgverleners leggen hun afwegingen bij gedwongen zorg vaak goed vast, maar niet altijd.
Bijzonderheden uit meldingen
- Van de 90 meldingen die wij ontvingen, zijn er 2 van de cliëntvertrouwenspersoon. Eén melding ging over het niet volgen van een stappenplan en volgens de andere melding mocht de cliëntvertrouwenspersoon het verpleeghuis niet in.
- 38 meldingen gaan over het niet naleven van de afspraken bij het gebruik van bedhekken en sensoren.
- 14 meldingen hebben te maken met een rechterlijke machtiging of een inbewaringstelling. Er waren bijvoorbeeld problemen bij plaatsing na een inbewaringstelling.
- 9 meldingen gaan over insluiting waarbij de deur van de kamer van de cliënt wordt afgesloten. Bijvoorbeeld bij onrust of personeelstekort.
- Bij 2 calamiteitenmeldingen over de Wzd hebben wij zelf onderzoek gedaan. Wij zagen dat bij de inzet van gedwongen zorg het stappenplan niet werd gevolgd. Ook bleek uit dit onderzoek dat de zorgorganisatie geen structurele scholing organiseerde over de Wzd en onbegrepen gedrag.
Wat gaat er goed?
- Vastleggen van overwegingen gedwongen zorg bij verzet
Als er sprake is van verzet tegen de nodige zorg, maken zorgverleners individuele afwegingen en leggen dit vast in het zorgdossier. Zorgverleners volgen het stappenplan en houden dat goed bij in het zorgdossier. Bovendien bespreken zorgverleners met elkaar of er alternatieven zijn voor gedwongen zorg en passen dit zoveel mogelijk toe als dat kan.
- Scholing in omgang met probleemgedrag en dementie
Zorgorganisaties scholen zorgverleners in het omgaan met probleemgedrag en dementie. Ook bieden zorgorganisaties een e-learning over de Wzd aan en organiseren ze reflectiegesprekken en casuïstiekbesprekingen. Wij hoorden van zorgverleners dat als de e-learning gecombineerd wordt met reflectie- of casuïstiekgesprekken, het hen helpt bij het omgaan met dilemma’s op het gebied van vrijheid en veiligheid.
Wat kan beter?
- Vastleggen van overwegingen bij medicatie die gedrag beïnvloedt
De zorgverantwoordelijke kan de individuele afwegingen voor de inzet van medicatie bij onbegrepen gedrag beter vastleggen. We hoorden vaak dat dit wél goed besproken werd met betrokken zorgverleners, maar we lazen het niet altijd terug in de zorgdossiers.
- Ondersteuning bij uitvoering Wzd
Zorgorganisaties kunnen hun zorgverleners nog meer ondersteunen bij de uitvoering van de Wzd. We zagen dat zorgorganisaties vooral een e-learning over de Wzd aanbieden. Zorgverleners gaven aan dat dit niet genoeg is. Bovendien is het onvoldoende praktijkgericht.
Wat moet beter?
- Vastlegging overwegingen bij beperking van bewegingsvrijheid
Zorgverleners moeten de individuele afwegingen op het gebied van beperking van de bewegingsvrijheid zoals gesloten deuren en domotica beter vastleggen. Ook als de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich niet verzet. Het gaat hierbij om gesloten toegangsdeuren van de afdeling en de locatie.
Bij 67% van de bezoeken werden gesloten deuren niet goed vastgelegd. Bij slechts 8 % van de bezoeken zagen we dat individuele afwegingen voor het sluiten van deuren wel duidelijk vastgelegd waren.
In 25% van de gevallen was dit niet van toepassing vanwege een opendeurenbeleid.
Stappenplan en vastleggen beperking bewegingsvrijheid
In de Wzd staat dat het stappenplan gevolgd moet worden bij beperking van de bewegingsvrijheid. Dit moet bijvoorbeeld ook als de cliënt zich niet verzet, maar wilsonbekwaam is. We zien dat het stappenplan te weinig gevolgd wordt bij gesloten deuren en de inzet van domotica. Dat komt doordat veel zorgaanbieders de stap naar open deuren nog moeten maken. De toegangsdeuren naar woongroepen waar cliënten met dementie verblijven nu vaak nog standaard gesloten zijn. Ook vinden zorgaanbieders de administratieve last van het invullen van een stappenplan groot. Het stappenplan wordt nu alleen ingevuld als sprake is van verzet tegen gesloten deuren, domotica en bij andere vormen van onvrijwillige zorg.
Wij vinden het belangrijk dat er samen met meerdere deskundigen individuele afwegingen per cliënt gemaakt worden. Daarnaast moet in het zorgdossier worden vastgelegd waarom een cliënt achter een gesloten deur verblijft, en of dit een beperking van zijn bewegingsvrijheid is. Dit geldt daarnaast voor de inzet van domotica waaronder leefcirkels en sensoren. Ook als hij of zij hier mee instemt, maar hierin wilsonbekwaam is. We kijken tijdens de bezoeken naar deze individuele afwegingen.
- Scholing over Wzd
We zagen dat er nog steeds zorgorganisaties zijn die geen scholing op het gebied van Wzd en omgang met onbegrepen gedrag geven. Zij zeggen zelf dat ze geen gedwongen zorg verlenen. Maar de zorgverleners gaven zelf aan meer deskundigheid over gedwongen zorg nodig te hebben. Ze vinden het moeilijk om verzet te herkennen of om te gaan met vragen rond vrijheid en veiligheid van cliënten.
We moedigen zorgorganisaties aan om zorgverleners te ondersteunen bij vraagstukken over vrijheid en veiligheid.
Waar letten we op in 2024?
We hebben komend jaar opnieuw speciale aandacht voor het vastleggen van individuele afwegingen bij gesloten deuren en de inzet van domotica.
Daarnaast moedigen we zorgorganisaties aan om zorgverleners te ondersteunen bij vraagstukken over vrijheid en veiligheid. Bijvoorbeeld door ruimte te geven voor reflectie en moreel beraad binnen zorgorganisaties. Ook als een organisatie geen gedwongen zorg biedt. Het herkennen van verzet en het juist omgaan met vrijheid en veiligheid van de cliënt is in alle zorgorganisaties belangrijk.