Medezeggenschap cliënten: kleine en middelgrote zorgaanbieders vaak niet op de hoogte van wettelijke regels
Cliënten hebben recht op mee te praten en te beslissen bij belangrijke onderwerpen. Een instelling in de gehandicaptenzorg moet daarom een cliëntenraad hebben met advies- en instemmingsrecht. Daarnaast moeten zorginstellingen waar cliënten wonen ervoor zorgen dat ook de cliënten die niet in een cliëntenraad zitten mee kunnen praten over onderwerpen die hen raken.
De inspectie onderzocht tussen 2022 en 2024 of cliënten voldoende medezeggenschap hebben in kleine en middelgrote woonvoorzieningen. Dit zijn woonvoorzieningen met tussen de 10 en 50 zorgverleners.
Conclusies
Kleine en middelgrote zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg doen hun best om cliënten en hun naasten te betrekken bij beslissingen. Vaak gebeurt dit zonder dat ze weten wat de wettelijke regels zijn. Zorgaanbieders informeren cliënten en hun naasten daardoor niet of niet goed genoeg over hun rechten. De inspectie vindt het belangrijk dat alle cliënten, hun naasten en bestuurders weten welke rechten gelden bij cliëntmedezeggenschap.
Hoe zag het toezicht eruit?
De inspectie stuurde 35 kleine en middelgrote zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg in 2022 een online vragenlijst over cliëntmedezeggenschap. We kregen 29 ingevulde formulieren terug.
In 2023 bezochten we 8 van deze zorgaanbieders. We spraken met cliënten, hun naasten, leden van een cliëntenraad, zorgverleners en bestuurders. In 2024 belden we 6 van deze zorgaanbieders om te horen of de zorgaanbieders de medezeggenschap hebben verbeterd.
Wat blijkt uit het onderzoek?
- 10 zorgaanbieders voldoen volgens de ingevulde vragenlijsten aan de eisen van de wet (Wmcz2018). Zij hebben medezeggenschap georganiseerd voor alle cliënten. Ze hebben een officiële cliëntenraad met advies- en instemmingsrecht. Ook hebben zij inspraak georganiseerd voor de overige cliënten.
- 19 zorgaanbieders organiseren geen inspraak voor cliënten en/of hun vertegenwoordigers, hebben geen officiële cliëntenraad of de cliëntenraad betrekt de andere cliënten niet.
- Cliënten en hun naasten zijn vaak tevreden over de medezeggenschap, blijkt uit de gevoerde gesprekken. Een goede relatie met de manager of bestuurder blijkt hierbij vooral belangrijk.
- Sommige cliënten en hun naasten zeggen dat de bestuurder al naar hen luistert. Daarom vinden ze het niet erg dat er dan geen officiële medezeggenschap is. Deze cliënten en hun naasten weten meestal niet dat zij recht hebben op officiële medezeggenschap.
- Bestuurders en zorgverleners zeggen dat ze zelf tevreden zijn over hoe de medezeggenschap is georganiseerd.
- Niet alle bestuurders kennen de Wmcz2018, zij weten bijvoorbeeld niet dat cliënten advies- en instemmingsrecht hebben. Of ze hebben geen cliëntenraad omdat dat te moeilijk zou zijn voor hun cliënten.
- Soms nóemen bestuurders een groepje cliënten of hun naasten dat meepraat over de zorg een cliëntenraad. Maar het is geen echte cliëntenraad, want er is geen medezeggenschapsregeling of advies- en instemmingsrecht.
- Zorgverleners die bewonersvergaderingen organiseren op een locatie weten vaak niet dat deze bijeenkomsten een wettelijk recht van cliënten zijn.
Wat bespreken zorgaanbieders met cliëntenraden?
In de wet staat bij welke onderwerpen de cliëntenraden instemming moeten geven en wanneer alleen advies vragen genoeg is.
Wat werkt goed bij het organiseren van medezeggenschap voor cliënten?
De inspectie vroeg in haar onderzoek wat goed werkt bij het organiseren van cliëntmedezeggenschap:
Inspraak
- Zorg dat alle cliënten kunnen meepraten. Ook cliënten die niet kunnen vergaderen kan je achteraf om hun mening vragen.
- Organiseer af en toe een bijeenkomst voor naasten van cliënten. Vraag daar om hun mening over onderwerpen die alle cliënten raken.
- Bespreek de verslagen van de bewonersvergadering in de cliëntenraad en andersom.
Cliëntenraad
- Zorg dat je als bestuur op de hoogte bent van de wet (Wmcz2018) en informeer de betrokken zorgverleners over de wet. Hierbij helpt de brochure Handreiking Wmcz 2018.
- Bespreek met cliënten en naasten hun recht op medezeggenschap. Als er een cliëntenraad is, bespreek dan regelmatig met hen of zij tevreden zijn over de medezeggenschap.
- Maak een app groep waarin een lid van de cliëntenraad de andere cliënten informeert en hen om hun mening vraagt.
- Vraag om advies over medezeggenschap bij een organisatie die hier veel van weet.
- Koppel de vergaderingen aan een moment waarop de cliënten toch al aanwezig zijn. Dan hoeven zij er niet speciaal voor te komen.
- Geef niet te snel op wanneer cliënten of naasten niet in een cliëntenraad willen. Het kost tijd en moeite om uit te leggen waarom het belangrijk is.
Bovengenoemde adviezen hoorde de inspectie van de gesprekspartners bij het onderzoek. Eerder was ook opgenomen: “Zoek een vrijwilliger om de cliëntenraad te begeleiden.” Dit zorgde onbedoeld voor verwarring. De inspectie ziet de inzet van een vrijwilliger alleen als passend, als het gaat om een kundige en onafhankelijke vrijwilliger. Artikel 6 van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018 (Wmcz2018) regelt onder meer dat de cliëntenraad recht heeft op onafhankelijke ondersteuning en vergoeding van redelijkerwijs noodzakelijke kosten. De cliëntenraad heeft ook instemmingrecht bij de selectie en benoeming van personen die de cliëntenraad de onafhankelijke ondersteuning zullen verlenen.
Bent u lid van een cliëntenraad en wilt u meer informatie over uw rol?
Dan kunt u terecht bij bijvoorbeeld:
Wat maakt het organiseren van medezeggenschap voor cliënten soms lastig?
De inspectie vroeg in haar onderzoek ook waarom de organisatie van medezeggenschap voor cliënten soms lastig is. Het blijkt dat het moeilijk kan zijn om:
- naasten te vinden die in de cliëntenraad willen.
- de achterban te betrekken en te vragen naar hun mening.
- de medezeggenschapsregeling en het instemming- en adviesrecht uit te leggen aan cliënten.
Wat vindt de inspectie?
Cliënten of hun naasten moeten mee kunnen beslissen over belangrijke onderwerpen, zoals een verhuizing of huisregels. Hiervoor is het nodig dat alle cliënten, hun naasten en bestuurders weten welke rechten gelden bij medezeggenschap.
Bestuurders moeten met de cliënten en hun naasten deze rechten bespreken. Ze moeten ook samen afspraken maken en vastleggen hoe zij de medezeggenschap willen organiseren.
In de tweede helft van 2024 kijkt de inspectie naar cliëntmedezeggenschap in de geestelijke gezondheidszorg (ggz).