Het uitvoeren van voorbehouden handelingen in opdrachtrelatie in de Nederlandse tandartspraktijk
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) concludeert op basis van een verkennend onderzoek bij 81 tandartspraktijken dat in 2024 is uitgevoerd dat er grote verschillen zijn in de manier waarop tandartsenpraktijken omgaan met taakdelegatie van voorbehouden handelingen. De inspectie vindt dit een onwenselijke situatie en ziet graag dat de mondzorgsector het onderwerp taakdelegatie verder uitwerkt in bijvoorbeeld beroepsrichtlijnen.
Verdere uitwerking is vooral belangrijk bij de taakdelegatie van voorbehouden handelingen, waarvan de meeste patiënten aannemen dat een tandarts ze uitvoert. Daarnaast vinden we als inspectie dat er bij het uitwerken van het onderwerp taakdelegatie in ieder geval aandacht moet gaan naar de manier waarop tandartspraktijken de patiënt informeren en om toestemming vragen. De patiënt heeft er tenslotte recht op om te weten wie de behandeling uitvoert.
Wat zijn voorbehouden handelingen?
Voorbehouden handelingen zijn handelingen die alleen door bepaalde zorgverleners mogen worden uitgevoerd. Deze zorgverleners moeten over de kennis en vaardigheden beschikken om deze goed uit te voeren. Vaak moeten zij hiervoor een bepaalde opleiding hebben gevolgd.
Enkele voorbeelden van voorbehouden handelingen in tandartspraktijken zijn wortelkanaalbehandelingen, trekken van tanden en kiezen, en maken van röntgenfoto’s. In de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) zijn de voorbehouden handelingen genoemd. Zorgverleners die voorbehouden handelingen mogen uitvoeren zijn opgenomen in het BIG-register. Verder hebben mondhygiënisten een bepaalde mate van zelfstandigheid bij specifieke voorbehouden handelingen.
Wat is taakdelegatie en hoe gebeurt dit in de praktijk?
Het delegeren van voorbehouden handelingen mag, maar alleen in opdracht van een bevoegde zorgverlener en binnen de voorwaarden die de wet daaraan stelt. We noemen dit taakdelegatie. Deze voorwaarden zijn echter open geformuleerd voor de hele gezondheidszorg. Om duidelijk te maken wat wel en niet kan in tandartspraktijken, is het belangrijk dat beroepsgroepen deze voorwaarden verder invullen in bijvoorbeeld beroepsrichtlijnen of veldnormen.
Taakdelegatie van voorbehouden handelingen komt in Nederlandse tandartspraktijken veel voor. We vinden dat het voor de veiligheid van patiënten, de kwaliteit van zorg en de transparantie belangrijk is dat taakdelegatie op een juiste wijze wordt georganiseerd in de tandartspraktijken.
Om een beeld te krijgen van de wijze waarop tandartsprakijken taakdelegatie organiseren, bezochten we 81 willekeurig gekozen tandartspraktijken in 2024. Het doel van de bezoeken was informatie ophalen en inzicht verkrijgen over de wijze waarop Nederlandse tandartspraktijken het uitvoeren van voorbehouden handelingen in taakdelegatie organiseren.
Wat kwam de inspectie tegen tijdens de bezoeken?
In bijna alle bezochte praktijken maken tandartsassistenten röntgenfoto’s en in ongeveer een derde van de bezochte praktijken geven zij anesthesie in taakdelegatie. De tandartsassistenten voeren deze twee voorbehouden handelingen bijna altijd uit in opdracht van een tandarts. Patiënten worden in veel gevallen niet geïnformeerd dat de tandartsassistent deze voorbehouden handelingen in taakdelegatie uitvoert. Ook wordt er vaak geen toestemming gevraagd voor het uitvoeren van deze voorbehouden handeling in taakdelegatie. De tandarts is bijna altijd aanwezig in de praktijk als de tandartsassistent deze 2 voorbehouden handelingen in taakdelegatie uitvoert.
In een aantal van de bezochte praktijken werken medewerkers die in het buitenland tandheelkunde hebben gestudeerd, maar niet in het BIG-register staan ingeschreven als tandarts. Deze medewerkers boren in gebitten, trekken tanden en kiezen en voeren wortelkanaalbehandelingen uit in taakdelegatie. Zij stellen vaak zelf de indicatie voor deze voorbehouden handeling en voeren deze uit zonder specifieke opdracht van een tandarts. Ook in deze situaties worden patiënten vaak niet geïnformeerd over het uitvoeren van de voorbehouden handeling in taakdelegatie en wordt er geen toestemming voor de taakdelegatie aan hen gevraagd. In driekwart van deze praktijken is de opdrachtgevend tandarts altijd aanwezig op de momenten dat de medewerker voorbehouden handelingen uitvoert.
Mondhygiënisten trekken geen tanden of kiezen en voeren geen wortelkanaalbehandelingen uit in de bezochte praktijken. Wel maken ze in veel praktijken röntgenfoto’s of geven ze anesthesie. In 3 van de bezochte praktijken boren ze ook in tanden en kiezen. Mondhygiënisten maken de röntgenfoto’s vaak in opdracht van een tandarts. Bij het geven van anesthesie is deze opdracht er vaak niet.
In een klein aantal van de bezochte praktijken voeren ook studenten tandheelkunde voorbehouden handelingen uit in taakdelegatie. Deze studenten maken voornamelijk röntgenfoto’s in opdracht van de tandarts. In enkele van de bezochte praktijken geven zij ook anesthesie, boren zij in tanden of kiezen, trekken tanden of kiezen of voeren zij wortelkanaalbehandelingen uit in taakdelegatie. Ook hier worden patiënten niet altijd geïnformeerd of om toestemming gevraagd.
Lees in het rapport alle bevindingen van de inspectie
De bevindingen van het onderzoek en de volledige conclusie kunt u lezen in het rapport. Zie de downloadlink hierboven.