In gesprek over schaarste in de zorg

Dat er verandering nodig is om in de toekomst nog over goede en veilige zorg te beschikken, is duidelijk. De inspectie ziet dat zorgaanbieders dagelijks zoeken naar oplossingen zodat de zorg door kan gaan. Ook zien we de inspanningen van zorgverleners om iedereen te helpen. Hoe stellen wij ons daarin op als toezichthouder? Wanneer is de zorg nog ‘goed genoeg’ en wat als de ondergrens is bereikt?

Als inspectie willen we ruimte geven voor innovatie, maar moeten we ook handhaven als de zorg niet veilig of verantwoord meer is. Hoe vinden we de balans daarin – en komt dit overeen met de wensen van zorgaanbieders en patiënten? Welke dilemma’s ontstaan er? Hierover praat de inspectie met zorgprofessionals en een vertegenwoordiging van patiënten, onder meer vanuit de zorg in ziekenhuizen en de zorgketen daaromheen. We voeren het gesprek op basis van 3 perspectieven:

1. De behoeftes van patiënten 
2. Kwaliteit en veiligheid van zorg
3. Schaarste als kans tot verandering

Gasten

David Jongen is bestuursvoorzitter van Zuyderland. Daarvoor was hij voorzitter van Atrium MC, bestuurslid van het UWV, gemeentesecretaris van Den Haag, CFO bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en vice-voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen.

Arthur Schellekens is directeur-bestuurder van de Patiëntenfederatie Nederland. Daarvoor heeft hij veel bestuurlijke rollen gehad bij onder andere Jeugdzorg Nederland, de Vereniging van Openbare Bibliotheken en de Nederlandse Vereniging van Makelaars en Taxateurs.

Marloes Tack is huisarts, praktijkhouder in Rockanje. Daarnaast is zij bestuursvoorzitter van zorggroep Cohaesie. In haar rol als huisarts vervult Marloes ook de functie van SCEN-arts en is zij lid van het beleidscollege SCEN van de artsenfederatie KNMG. 

Lennard Pennekamp is verpleegkundig teamleider Intensive Care Volwassenen in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Daarvoor heeft hij gewerkt in Academisch Medisch Centrum (AMC). Binnen het LUMC zet Lennard medische studenten in om het groeiend tekort aan IC-verpleegkundigen het hoofd te bieden.

Reinder Tamminga is coördinerend specialistisch inspecteur bij de IGJ. In zijn werk richt hij zich op de specialistische somatische zorg in ziekenhuizen, umc’s en particuliere klinieken. Daarnaast is hij voorzitter van de expertgroep die het ministerie van VWS adviseert bij de uitvoering van de Wet bijzondere medische verrichtingen.

Marina Eckenhausen is inspecteur-generaal bij de IGJ. Zij is oorspronkelijk kinderarts-neonatoloog en bekleedde diverse managementfuncties in zorginstelling. In 2014 startte zij als inspecteur op de afdeling Medisch-Specialistische Zorg. Later werd zij afdelingshoofd van dat team en vervolgens maakte zij de overstap naar hoofdinspecteur Curatieve Gezondheidszorg.

Host Leila Prnjavorac is ondernemer, 20 jaar allround presentator, dagvoorzitter, storyteller, spreker, projectcoördinator en trainer.

Steeds meer mensen hebben zorg nodig: mensen worden ouder, de vraag naar zorg neemt toe en wordt complexer en diverser. Maar het aantal mensen dat zorg verleent, kan niet even hard meegroeien. De druk is nu al hoog en als het beleid niet verandert, neemt het tekort aan personeel de komende jaren nog verder toe. Bovendien is het werk in de zorg niet altijd meer leuk door hoge werkdruk en beperkte salarisontwikkeling of doorgroeimogelijkheden.

In dit gesprek lichten we 3 ontwikkelingen in de zorg uit:

• de inzet van zzp’ers
• fraude en gesjoemel met diploma’s
• taakdifferentiatie en -delegatie

Welke risico’s en kansen rondom kwaliteit en veiligheid van zorg zien wij en onze gesprekspartners hierbij?

Gasten

Joek Boomsma is directeur Publieke Gezondheid van GGD Gooi en Vechtstreek. Zij heeft binnen de gezondheidszorg in verschillende functies en zorgsectoren gewerkt. Onder meer als verpleegkundig specialist in het Wilhelmina Kinderziekenhuis, locatiemanager van verpleeghuis Inovum, manager van St. Eerstelijnsgezondheidszorg (STEL) Lelystad en in diverse rollen als manager van de GGD.

Julianne Meijers is voorzitter van de raad van bestuur van stichting Bartiméus. Zij is opgeleid als medisch bioloog en heeft in de gezondheidszorg gewerkt bij het UMC Utrecht en Siza, een organisatie die zorg verleent aan mensen met een beperking, autisme en niet-aangeboren hersenletsel. Daarnaast was zij lid van het bestuur van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en is zij lid van de commissie van het Centrum Ethiek en Gezondheid (CEG). 

Karine van ’t Land is voorzitter van beroepsvereniging KAMG (Koepel Artsen Maatschappij + Gezondheid) en arts maatschappij + gezondheid. Ook is zij verbonden aan de Aletta Jacobs School of Public Health aan de Rijksuniversiteit Groningen, vicevoorzitter van de Johannes Wier Stichting en voorzitter van de ZonMw-commissie kennisbenutting en implementatie. 

Ani Harutunjan is verpleegkundig specialist seksuele gezondheid bij GGD Rotterdam-Rijnmond. Hiervoor was zij werkzaam als verpleegkundige voor het RIVM op Aruba en in het Maasstad Ziekenhuis. Onlangs ontving zij de Toekomstmaker Award van de Hogeschool Rotterdam in de categorie Vitale gemeenschap.

Christina Cnossen is zzp'er in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en als leraar-ondersteuner binnen het gespecialiseerd onderwijs. Daarnaast is zij moeder van kinderen met een extra hulpvraag. 

Peter van Marle is inspecteur bij de IGJ. Hij houdt toezicht op zorgaanbieders die zorg verlenen aan mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Ook is hij gespecialiseerd in het toezicht op de krappe arbeidsmarkt in de gehandicaptenzorg. Hij ziet dat zorgaanbieders steeds vaker voor uitdagingen komen te staan om goed en vast personeel te krijgen. 

Hanne van Beek is inspecteur bij de IGJ. Zij werkt voor het programma dat zich richt op niet-integere bedrijfsvoering en zorgverwaarlozing; dat is als de zorg niet goed of veilig is en er fysieke of mentale schade bij iemand ontstaat. In haar rol als inspecteur focust Hanne zich op criminele netwerken in de zorg, zorgverwaarlozing en bestuurlijke verantwoordelijkheid. Hiervoor werkte zij als econoom bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa).

Mike van Lambaart is inspecteur bij de IGJ, specifiek voor de publieke gezondheidszorg. In zijn werk houdt hij zich bezig met thema’s die te maken hebben met gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming. Daarom staat hij veel in contact met de verschillende GGD’en. Hiervoor werkte hij in de corona-organisatie van GGD Utrecht.

Host Leila Prnjavorac is ondernemer, 20 jaar allround presentator, dagvoorzitter, storyteller, spreker, projectcoördinator en trainer.

Elke dag werken meer dan een miljoen zorgmedewerkers samen om mensen in Nederland goede zorg te bieden. Deze zorgmedewerkers zijn onmisbaar voor het verlenen van goede en veilige zorg voor wie dat nodig heeft. Zorgaanbieders moeten zorgen voor voldoende en deskundig personeel om dit mogelijk te maken – maar door schaarste is dat personeel er niet altijd. Hoe krijgen en behouden we zorgmedewerkers?

We zien dat mantelzorgers en vrijwilligers daarnaast een steeds grotere rol hebben in de dagelijkse zorgpraktijk. Ook is er een verschuiving van taken naar mensen met ervaringskennis en welzijnsmedewerkers. Dit roept vragen op; wat mogen zij wel en wat niet? Hoeveel ruimte is er om de zorg anders te organiseren? En wie is wanneer verantwoordelijk? Daarover gaat dit gesprek met gasten uit de langdurige zorg.

Gasten

Hilde Jansen is manager zorg en begeleiding bij Mooi Leven Huis Bennekom, onderdeel van Philadelphia Zorg. Het Mooi Leven Huis Bennekom is een woonvoorziening voor mensen met een ernstige meervoudige beperking, waarbij intensief wordt samengewerkt tussen professionals en familie. Hiervoor heeft Hilde gewerkt bij onder meer zorgorganisaties Zideris en Siza en in verschillende rollen binnen het sociaal domein.

Marije Stouthart-Burgers werkt als logopedist bij Philadelphia Zorg, waaronder bij het Mooi Leven Huis. Zij werkt daarnaast ook in andere woningen voor mensen met een meervoudige beperking.

Karine van der Kraan is bestuurder bij ouderenzorgorganisatie ZuidOostZorg. Een innovatieve zorgorganisatie die zich inzet voor het verbeteren en verrijken van het leven van haar cliënten, waar zeggenschap en samen beslissen centraal staan. Hiervoor werkte zij als beleids- en bestuursadviseur bij ouderenzorgorganisatie Patyna, en als indicatieadviseur bij CIZ, het Centrum Indicatiestelling Zorg.

Jirza Zwerver is programmamanager Samen anders leven en zorgen bij ouderenzorgorganisatie ZuidOostZorg in Friesland. In die functie werkt ze veel samen met collega’s van de dagelijkse praktijk om zo stap voor stap toe te werken naar minder zorg, meer gewoon leven. Ze begon haar carrière als verzorgende in de thuiszorg en werkte daarna onder meer als coördinerend wijkverpleegkundige en casemanager dementie.

Femke de Wit is themacoördinator persoonsgericht & integraal werken bij kennisorganisatie Vilans. In die rol verbindt zij binnen en buiten Vilans projecten en activiteiten die bijdragen aan goede zorg en ondersteuning, passend bij de mens en diens context. Hiervoor werkte Femke als adviseur bij het CBO, een adviesorganisatie die zich richt op het verbeteren van de zorg, en als beleidsmedewerker bij de Vereniging Spierziekten Nederland. Van oorsprong is ze fysiotherapeut.

Hanneke de Boer werkt bij MantelzorgNL als beleidsadviseur samenwerking formele en informele zorg. In deze rol traint ze zorgprofessionals en vertaalt ze ervaringen uit de praktijk naar landelijk beleid. Hiervoor werkte zij als projectcoördinator bij Markant, Centrum voor Mantelzorg.

Kizzy Rokette is procesregisseur binnen het team kwaliteit en handhaving bij het Regionaal Ondersteuningsbureau. Dit is een samenwerkingsverband van zeven gemeenten in de regio Rijk van Nijmegen op het gebied van Wmo en Jeugdzorg. Vanuit haar rol adviseert zij de projectleiders die zich bezighouden met de inkoop van de zorg. Daarvoor was zij lange tijd als jurist werkzaam binnen de forensische zorg en de rechtspraak.

Jennifer de Boer is programmamanager Leven Lang Ontwikkelen bij Werkgeversvereniging Zorg en Welzijn (WZW). In haar rol zet zij zich in voor een andere benadering van de huidige arbeidsmarkt, gebaseerd op flexibilisering, maatwerk en een inspirerende leerwerkomgeving. Jennifer heeft een brede achtergrond in programma- en projectmanagement, HR en arbeidsmarktcommunicatie in Zorg en Welzijn.

Anne Margriet Pot is bijzonder hoogleraar aan de Erasmus School of Health Policy and Management in Rotterdam en verbonden aan de IGJ als strategisch adviseur. Daarnaast is zij buitengewoon hoogleraar aan Optentia, North West University en voorzitter van de International Psychogeriatric Association en van de Lancet commissie ‘Person-centered long-term care’. De afgelopen 30 jaar heeft Anne Margriet zich ingezet voor het verbeteren van de kwaliteit van langdurige zorg, met name voor ouderen.

Jooske Leenders is inspecteur bij de IGJ, specifiek voor de ouderenzorg. Zij houdt zich daarnaast bezig met toezichtontwikkeling- en beleid. Jooske is van oorsprong muziektherapeut en geschoold in zorgethiek. Zij is PhD kandidaat bij de Erasmus School of Health Policy and Management.

Voor de volksgezondheid is het belangrijk dat geneesmiddelen en medische hulpmiddelen voldoende beschikbaar zijn en blijven én veilig worden toegepast. Tekorten kunnen worden veroorzaakt door productieproblemen, beschikbaarheid van grondstoffen, een toegenomen vraag of een probleem met de kwaliteit of de distributie. Vaak zijn we afhankelijk van andere landen. Dreigen er tekorten? Dan kunnen tijdelijke maatregelen helpen zoals alternatieven uit het buitenland of herverdeling van middelen.

Maar wanneer is iets tijdelijk en wanneer verandert dit naar permanent? Wat betekenen deze maatregelen voor de kwaliteit en veiligheid van zorg? We zien ook gevolgen zoals vervalsing van geneesmiddelen, illegale handel in geneesmiddelen en hulpmiddelen, ongeregistreerde geneesmiddelen en hergebruik. Met alle risico’s van dien. Wat is daaraan te doen? Daarover gaat dit gesprek.

Gasten

Gea Helfrich is longarts in het Maasstad Ziekenhuis. Het Maasstand Ziekenhuis is een topklinisch opleidingsziekenhuis in Rotterdam-Zuid. Hiervoor was Gea Helfrich AIOS in het Medisch Centrum Leeuwarden. 

Mimoun Berrich is apotheker bij BENU Apotheek Wateringseveld, een openbare apotheek in Den Haag Zuid, met een grote en diverse patiëntpopulatie. Daarnaast is Mimoun bestuurslid bij de Vereniging van Jonge Apothekers (de VJA), waar hij zich, samen met 6 andere bevlogen apothekers, inzet voor het vak van de (openbaar) apotheker. De VJA is zowel maatschappelijk als politiek betrokken en behartigt de belangen van alle (jonge) apothekers.

Monique Rüegg, is senior projectleider bij astmaVereniging Nederland en Davos, sinds 1997. Daarvoor werkte zij bij een astma-longrevalidatiecentrum. Ze heeft ruim 40 jaar ervaring in ‘astmaland’ en werkt nauw samen met een grote groep mensen met (ernstig) astma. Hierdoor kent ze de problemen waar deze mensen tegenaanlopen en weet ze waar de doelgroep behoefte aan heeft.

Ineke van Dijk-Hoen is ervaringsdeskundige ernstig astma. Zij is sinds 2015 gepensioneerd apotheekhoudend huisarts. Zij is voormalig bestuurslid van astmaVereniging Nederland en Davos. En momenteel bestuurslid van het Steunfonds Long Alliantie Nederland. Ineke kampt sinds haar geboorte met astma. Zij heeft ermee te maken dat medicatie niet altijd beschikbaar is en wil graag de stem zijn van alle mensen met (ernstig) astma die te kampen hebben met de tekorten aan astmamedicatie, en dientengevolge ook andere noodzakelijke medicatie. 

Iris van Bemmel is programmamanager Gezondheid en Zorg bij FME, ondernemersorganisatie voor de technologische industrie. In deze rol werkt Iris samen met bedrijven, van start-ups tot multinationals, die staan voor een positieve bijdrage die (medische) technologie en digitale zorg levert aan toekomstige gezondheid en zorg. 

Eva de Boer is manager van het landelijk meldpunt tekorten medische hulpmiddelen bij het Kennis- en expertisecentrum van het Zorg Inkoop Netwerk Nederland. Vanuit deze rol houdt ze zich dagelijks bezig met de coördinatie van dreigende tekorten medische hulpmiddelen. Eva werkt al bijna 20 jaar als consultant en interim manager in de zorg; de afgelopen jaren als manager Inkoop bij het Ziekenhuis Rivierenland in Tiel.

Lucy Crane- van Opstal is teammanager Beschikbaarheid bij de afdeling Farmaceutische Producten van de IGJ. Lucy is opgeleid tot arts en gepromoveerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, werkte enige tijd in een ziekenhuis en bij een grote farmaceut en is nu ruim 5 jaar werkzaam bij de IGJ. Tekorten en beschikbaarheid in de breedste zin vallen onder de aandachtsgebieden van haar team.

Ronald Jansen is hoofd van de afdeling Medische Technologie bij de IGJ, sinds december 2023. Daarvoor had hij leidinggevende functies bij diverse Rijksdiensten. Beschikbaarheidsproblemen in het veld van de medische technologie maken onderdeel uit van zijn toezichtsverantwoordelijkheden.

Deze aflevering gaat over alle zorg die nodig is voor één cliënt en de samenwerking die daarvoor nodig is, specifiek in de jeugdhulp en ggz. Samenwerken voor goede en veilige zorg is soms complex. Zeker als professionals vanuit verschillende domeinen moeten samenwerken. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Zeker in tijden van schaarste.

Het gesprek gaat over samenwerking tussen organisaties, in regio’s, met andere zorgsectoren en tussen het zorg- en sociaal domein. Wat zijn de uitdagingen en waar liggen de kansen? Wat vraagt dat van alle verschillende partijen en specifiek van de inspectie?

Gasten

Kees Bel is wethouder bij de Gemeente Vijfheerenlanden. In zijn portefeuille heeft hij WMO, Volksgezondheid, Jeugd, Onderwijs, Bibliotheken, Sport. Naast deze rol is hij bestuurlijk trekker Jeugdzorg in de regio Lekstroom en bestuurlijk trekker van de coalitie Mentale Weerbaarheid Jeugd in de Health Hub Utrecht.

Joke van der Meulen heeft een groot deel van haar volwassen leven als naastenbetrokkene te maken gehad met ggz. Ze combineert haar familieperspectief met kennis van actuele onderwerpen binnen het werkveld van de ggz, verslavingszorg, forensische zorg en het sociaal- en veiligheidsdomein. Ze draagt hiermee bij aan het realiseren van het uitgangspunt ‘de cliënt en zijn omgeving centraal’.

Anass Chahbari is onafhankelijk voorzitter van het Regionaal Expertteam (RET) Midden-IJssel/Oost-Veluwe. Anass heeft veel ervaring als procesregisseur in de Jeugdzorg in verschillende regio's. In zijn rol bij het RET richt hij zich op complexe jeugdzorgcasuïstiek waarin verwijzers zoeken naar passende hulp voor jeugdigen en hun ouders/verzorgers. Hij werkt hierbij samen met experts uit onder andere jeugd-ggz, LVB, verslavingszorg en maatschappelijk werk om tot effectieve en duurzame (maatwerk)oplossingen te komen.

Peter van Koningsbruggen werkt ruim 32 jaar als huisarts en medisch manager bij Gezondheidscentra Maarssenbroek. Naast vele bestuursfuncties is hij actief in de kerngroep Zorg in Maarssenbroek, een lokaal wijksamenwerkingsverband, en heeft hij zitting in overlegorganen met gemeente en welzijn rond het Integraal zorgakkoord (IZA). Ouderenzorg, mentaal welzijn en preventie zijn daarbij belangrijke thema’s.

Fred Paling is voorzitter van de raad van bestuur van GGZ inGeest, een zorgorganisatie die mensen helpt om weer naar vermogen mee te doen in de samenleving. Met een brede en sterke samenwerking met partners in de zorg en het sociaal domein als motor, altijd in de driehoek van cliënt, naaste en (zorg)professional. De organisatie richt zich in het bijzonder op personen met complexe psychische problemen. Fred is al jaren betrokken bij vraagstukken in de ggz, in verschillende rollen.

Edwin Nicasie werkt als inspecteur geestelijke gezondheidszorg bij de IGJ. Specifieke thema’s waar hij op toeziet zijn ggz in zorgnetwerken, arbeidsmarkt en ontwikkeling digitale zorg.  Hiervoor werkte Edwin als manager in de ggz bij onder andere GGNet. 

Hèlen Heskes werkt als programmamanager en inspecteur voor de jeugdhulp bij de IGJ. Zij leidt het programma Passende Hulp. Vanuit dit programma is er toezicht op de jeugdbeschermingsketen en de af- en de ombouw van de gesloten jeugdzorg (JeugdzorgPlus).

Bij een langdurige gezondheidscrisis kan er grote druk op (schaarse) zorg ontstaan. Er moeten dan keuzes worden gemaakt: wie krijgt als eerste zorg? Wie moet wachten? En wie krijgt helemaal geen zorg meer? En het ligt er maar net aan vanuit welk perspectief je het bekijkt. Ook bij de zorg in coronatijd werd dit duidelijk, toen ziekenhuizen overvol raakten en er keuzes gemaakt moesten worden. En een ander dilemma dat nu in het toezicht steeds vaker voorkomt: laten we een locatie die vanwege schaarste geen goede of veilige zorg meer kan bieden open, om wél zorg beschikbaar te hebben? Of nemen we maatregelen, waardoor in die regio bepaalde zorg niet meer (overal) beschikbaar is?

In deze aflevering bespreken we morele dilemma’s en uitgangspunten bij langdurige schaarste in de zorg.

Gasten

Toosje Valkenburg is praktijkhoudend huisarts en hospicearts bij academisch hospice Demeter in de Bilt. Daarnaast is zij actief als medisch directeur van Unicum, een regionale huisartsenorganisatie. De afgelopen 10 jaar is zij onder meer betrokken bij Het Roer Moet Om, een actiecomité dat o.a. de kwaliteit en regeldruk in de huisartsenzorg ter discussie stelt. In 2024 is zij benoemd tot speciaal gezant regeldruk.

Robert Sie werkt als anesthesioloog-pijnspecialist bij het Alrijne Ziekenhuis. Hij was bestuurslid met portefeuille Beroepsbelangen en vicevoorzitter bij de Federatie Medisch Specialisten. In die laatste hoedanigheid was hij van 2020-2023 bestuurlijk verantwoordelijk voor het Integraal Zorgakkoord (IZA) en dossier COVID-19, met onder meer op- en afschaling van non-COVID zorg, patiëntenspreiding en triage voor IC-opname tijdens fase 3.

Natanja Oosterom werkt als AIOS kindergeneeskunde in het Wilhelmina Kinderziekenhuis. Daarnaast is zij commissielid van Samenwerkingsverband Pediatrie In Nederland (SPIN), een onderzoeksnetwerk van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) voor de algemene kindergeneeskunde. Zij is gepromoveerd aan het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie.

Hafez Ismaili M'hamdi is medisch ethicus en vicevoorzitter van de CEG-commissie van het Centrum voor Ethiek en Gezondheid. Hij werkt als universitair hoofddocent aan de afdeling Health, Ethics and Society van Maastricht University en is raadslid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving.

Krista Tromp is ethicus. Zij werkt als beleidsadviseur ethiek bij artsenfederatie KNMG. Daarnaast is zij werkzaam als medisch ethicus in het Erasmus MC, waarbij ze nauw betrokken is bij de opzet van het Erasmus Expertisecentrum Ethiek. Ook doceert Krista medische ethiek aan onder meer geneeskundestudenten, artsen in opleiding en onderzoeksprofessionals.

Thijske Fraanje is inspecteur bij de IGJ. Zij is projectleider voor het toezicht op gedwongen zorg. Ook is ze lid van de kerngroep ethiek bij de IGJ. Vanuit die rol is ze gespreksleider bij moreel beraad binnen de IGJ. Eerder werkte ze bij de IGJ aan het toezicht op de medische zorg voor asielzoekers in (crisis)noodopvanglocaties en het toezicht op de medische zorg voor gedetineerden.