Grote verschillen in omgang met gedwongen zorg

Rapport | 20-06-2024

Vier jaar geleden zijn de Wet verplichte ggz (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd) ingegaan. In deze wetten staat hoe zorgaanbieders met dwang in de zorg om moeten gaan. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) houdt toezicht op gedwongen zorg en beoordeelt of zorgaanbieders zich aan de wet houden. Wij onderzochten hoe zorgaanbieders in de gehandicaptensector, de verpleeghuissector en de geestelijke gezondheidszorg in 2022 en 2023 gedwongen zorg toepasten. We zien grote verschillen tussen zorgaanbieders in het omgaan met dwang in de zorg.

Dwang alleen als laatste redmiddel

We hebben in ons onderzoek gekeken hoe zorgaanbieders omgaan met gedwongen zorg. Het uitgangspunt is altijd: géén dwang in de zorg, tenzij het echt niet anders kan. We willen graag dat zorgverleners samen met de cliënt en andere betrokkenen blijven zoeken naar manieren om zorg op vrijwillige basis te bieden. Is dwang echt nodig? Dan moet het zorgvuldig, persoonsgericht, veilig en kort zijn. Veel zorgaanbieders werken zo, maar we hebben ook gezien dat er verbetering mogelijk is.

Is dwang echt nodig? Dan moet het zorgvuldig, persoonsgericht, veilig en kort zijn.

Wat gaat er goed?

De zorg is vaak persoonsgericht.
Zorgverleners kijken per cliënt of gedwongen zorg nodig is als de cliënt zich verzet.
Er wordt gereflecteerd op gedwongen zorg en zorgaanbieders zien waar verbeteringen nodig zijn.

Verbeterpunten

We zien ook dingen die bij sommige zorgaanbieders beter moeten:

Te weinig kennis van dwang in de zorg
Zorgverleners zijn zich soms onvoldoende bewust wanneer er sprake is van dwang in de zorg. Dit zagen we vooral bij instellingen waar veel personeel zzp’ers of uitzendkrachtenwerken.

Onvoldoende maatwerk
Er wordt te weinig gekeken naar de maatregelen die voor individuele cliënten nodig zijn. Voorbeelden hiervan zijn gesloten deuren in verpleeghuizen en het ontbreken van fixatieplannen op maat in de gehandicaptensector.

Te weinig aandacht voor de cliëntvertrouwenspersoon
Zowel in verpleeghuizen en bij organisaties in de gehandicaptenzorg blijft meer aandacht nodig voor de toegankelijkheid en bekendheid van de cliëntvertrouwenspersoon. Dit is een belangrijke schakel in de rechtsbescherming voor de individuele cliënt.

Meer aandacht voor gedwongen ambulante zorg ggz nodig
Voor de ggz geldt dat aandacht nodig is voor gedwongen ambulante zorg. Ambulante zorg is zorg die buiten de kliniek plaatsvindt. Het blijkt in de praktijk niet altijd helder wanneer er precies sprake is van verzet.

Meer aandacht voor eigen regie, rechtspositie en cliëntenperspectief
Daarnaast worden de mogelijkheden voor eigen regie (zelfbindingsverklaring en plan van aanpak) nog onvoldoende ingezet en wordt de cliëntenraad niet in alle gevallen betrokken bij de analyses over gedwongen zorg.

Adviezen aan de zorgaanbieders

Maak per client een afweging welke vrijheidsbeperkende maatregelen nodig zijn en heb aandacht voor de eigen regie van de cliënt.
Organiseer verdiepende scholing, ook voor zzp’ers en uitzendkrachten.
Zorg ervoor dat duidelijk is wie de clientvertrouwenspersoon is en hoe diegene te bereiken is.
Houd aandacht voor goede registratie en analyses van gedwongen zorg, zodat er ook gesignaleerd en geleerd kan worden.
Betrek cliëntenraden bij het opstellen van kwalitatieve analyses over gedwongen zorg.

Wat zien we per sector?

We hebben onze conclusies voor 2022 en 2023 ook per sector opgeschreven:

Eerder publiceerden we al Ambulante gedwongen zorg (Wvggz en Wzd): Bewustzijn groeit, juiste toepassing blijft achter, met deelrapporten.

Jeugdzorg

In deze publicatie zijn de onderzoeken naar vrijheidsbeperkende maatregelen in de Jeugdzorg niet meegenomen. We hebben een aantal recente publicaties over Jeugdzorg gemaakt, waarin vrijheidsbeperkende maatregelen een belangrijk onderwerp zijn:

Plannen voor ons toezicht in 2024

We kijken in 2024 nog meer naar gedwongen zorg. Daarbij gebruiken we onze toezichtsstrategie Gedwongen zorg: terughoudend en zorgvuldig. We geven vooral aandacht aan de volgende onderwerpen:

Bescherming van de rechtspositie van de cliënt
Genoeg en deskundige zorgverleners
Zorgaanbieders sturen actief op minder gedwongen zorg en het goed toepassen van gedwongen zorg

We nemen gedwongen zorg mee als thema in bezoeken bij verpleeghuizen, in de gehandicaptenzorg, ggz-instellingen en jeugdhulp. Tijdens deze bezoeken spreken we ook altijd met cliënten.

Publicatie van gegevens uit digitale overzichten

Naast de informatie uit bezoeken, meldingen en kwalitatieve analyses, krijgen we ook andere gegevens over gedwongen zorg. Bijvoorbeeld de digitale overzichten van gedwongen zorg per zorgaanbieder. We komen later dit jaar met een publicatie over de gegevens die we ontvangen via de digitale overzichten.

Informatie voor cliënten en naasten

Wilt u meer weten over dwang in de zorg? Kijk dan op Dwang in de zorg

Vertrouwenspersonen

Bent u cliënt of vertegenwoordiger en valt u onder de Wzd? Dan heeft u recht op een cliëntvertrouwenspersoon.
Bent u patiënt en valt u onder de Wvggz? Dan heeft u recht op een patiëntenvertrouwenspersoon.
Bent u naaste van een ggz-patiënt in verplichte zorg volgens de Wvggz? Dan heeft u recht op een familievertrouwenspersoon.