Onderzoek naar betalingen laat veel verschillende vormen van dienstverlening en sponsoring zien
Uit een steekproef van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) naar financiële relaties tussen farmaceutische bedrijven en zorgverleners blijkt dat er een grote verscheidenheid is aan typen diensten en activiteiten. De huidige regelgeving sluit daar niet altijd op aan. Dit maakt toetsing op ongewenste beïnvloeding lastig. Dit geldt vooral voor sponsoring. De betalingen die toetsbaar waren, voldeden meestal aan de regels voor gunstbetoon. In een enkel geval ontving een arts een te hoge vergoeding voor een dienst. Hiermee handelden zowel de arts als het farmaceutische bedrijf in strijd met de Geneesmiddelenwet.
Ongewenste beïnvloeding is wettelijk verboden. De keuze voor een geneesmiddel mag alleen gebaseerd zijn op het gezondheidsbelang van de patiënt. Er mogen geen andere overwegingen meetellen, zoals financiële. Dat schaadt de zorg aan de patiënt en het vertrouwen van de patiënt in de zorg. De IGJ ziet hierop toe.
Het onderzoek
Op 25 juli 2023 publiceerde het Transparantieregister Zorg de jaarcijfers van de financiële relaties die bedrijven in 2022 aangingen met zorgverleners en -instellingen. Het gaat om diensten die zorgprofessionals verlenen aan farmaceutische bedrijven en activiteiten waarvoor instellingen sponsoring ontvangen van farmaceutische bedrijven. De IGJ onderzocht 15 betalingen van farmaceutische bedrijven aan zorgprofessionals in de categorie ‘Dienstverlening honorarium’ en 15 betalingen aan zorginstellingen in de categorie ‘Sponsoring project’.
In totaal controleerden inspecteurs 275 documenten, zoals contracten en bijbehorende financiële stukken. Alle bedrijven, zorgprofessionals en -instellingen werkten mee en leverden de gevraagde informatie aan.
Betalingen voor dienstverlening en sponsoring
De IGJ beoordeelde of de 15 betalingen voor dienstverlening voldoen aan de regels voor gunstbetoon. Deze bedragen waren tussen 7.000 en 19.000 euro. Daarbij keek de inspectie of de vergoeding in redelijke verhouding staat tot de geleverde tegenprestatie, of de dienstverlening schriftelijk is vastgelegd en of de dienst relevant is voor de uitoefening van de geneeskunde. De IGJ toetst op basis van de Geneesmiddelenwet en de Beleidsregels gunstbetoon.
Daarnaast onderzocht de inspectie 15 betalingen voor sponsoring. Het doel was om te verkennen welke soort organisaties en activiteiten door farmaceuten gesponsord worden. Hierin gaat het om hogere bedragen dan bij dienstverlening. De bedragen waren tussen de 120.000 en 363.000 euro. Hiervan waren 3 bedragen boven de 300.000 euro.
Totaalbedrag 15 betalingen dienstverlening en 15 betalingen sponsoring
| | Dienstverlening | Sponsoring |
|---|---|---|
| Totaalbedrag | 0,1 | 3,3 |
Wat zag de inspectie?
Wat opvalt is dat er veel verschillende vormen van dienstverlening en sponsoring zijn. Hieruit blijkt dat zorgaanbieders en industrie op verschillende manieren samenwerken. Zo ontvingen zorgprofessionals een vergoeding voor diensten zoals consultancy, het schrijven van een wetenschappelijk artikel en deelname aan een wetenschappelijke bijeenkomst (bijvoorbeeld als spreker of voorzitter). En instellingen ontvingen een sponsorbedrag voor verschillende activiteiten zoals educatieve en zorgprojecten.
Aantal activiteiten
| Activiteiten dienstverlening en sponsoring | Dienstverlening | Sponsoring |
|---|---|---|
| Zorgproject | 2 | |
| Wetenschappelijk artikel | 3 | |
| Deelname bijeenkomst | 11 | |
| Consultancy | 13 | |
| Patiëntenorganisatie | 1 | |
| Niet-WMO-onderzoek | 2 | |
| WMO-onderzoek | 3 | |
| Zorgproject | 3 | |
| Educatieve activiteiten | 4 | |
| Bijeenkomst sponsoring | 4 |
Wat opvalt is dat er veel verschillende vormen van dienstverlening en sponsoring zijn. Hieruit blijkt dat zorgaanbieders en industrie op verschillende manieren samenwerken.
Voorbeelden van dienstverlening
Voorbeelden van sponsoring
Wat ging goed en wat kan beter?
- Alle onderzochte betalingen voor dienstverlening zijn van belang voor de uitoefening van de geneeskunde, de farmacie of verpleegkunde. Alle sponsorbedragen zijn bedoeld voor innovatieve en/of kwaliteitsverbeterende activiteiten die direct of indirect gaan om het verbeteren van zorg aan patiënten of het bevorderen van de medische wetenschap. In alle gevallen zijn de financiële relaties schriftelijk vastgelegd in een overeenkomst. Dat is positief.
- Daarentegen voldoen 2 betalingen voor dienstverlening niet aan de regels voor gunstbetoon. In 1 geval ontving een arts een hoger uurtarief voor activiteiten dan is toegestaan. In het andere geval ontving een arts een zeer hoge vergoeding voor verblijfkosten tijdens activiteiten in het buitenland. De IGJ beraadt zich over passende maatregelen richting de betrokken artsen en farmaceutische bedrijven.
- Daarnaast vindt de IGJ 2 betalingen voor dienstverlening onvoldoende transparant. Duidelijkheid en transparantie zijn voorwaarden om goed te kunnen beoordelen of er mogelijk ongewenste beïnvloeding is in een financiële relatie tussen een farmaceutisch bedrijf en een zorgprofessional. In 1 geval kon een farmaceut - na meerdere keren opvragen van informatie - geen duidelijkheid geven over de vergoeding van de verblijfkosten van een zorgprofessional tijdens de dienstverlening in het buitenland. De IGJ vindt dit onwenselijk. In een ander geval was het voor de IGJ in eerste instantie niet duidelijk dat de dienst geen onderdeel was van een Clinical Trial Agreement terwijl de dienst wel verband hield met het klinisch onderzoek. Hierbij werd terecht het maximale uurtarief gerekend dat geldt bij dienstverlening.
- Ook zag de IGJ dat de dienstverleningsovereenkomsten niet altijd de noodzakelijke onderdelen bevatten, zoals het uurtarief en het te bereiken resultaat en/of doel van de dienst. Daarmee zijn ze niet in lijn met de regels voor gunstbetoon. Een aandachtspunt dat de IGJ in haar toezicht steeds terugziet. Hierop attenderen wij de geïnspecteerden vaak.
- Een ander aandachtspunt gaat over juiste en complete vermeldingen van betalingen in het Transparantieregister Zorg. Inclusief die van buitenlandse vestigingen aan Nederlandse zorgverleners. De IGJ zag in haar eerdere steekproeven Transparantieregister Zorg van data uit 2015 en 2017 ook dat hierin nog veel verbetering mogelijk is.
- Tot slot valt het de IGJ op dat farmaceutische bedrijven verschillende soorten instellingen (zowel binnen als buiten de zorgsector) voor hele uiteenlopende activiteiten sponsoren. Per geval is de vraag of er sprake is van gunstbetoon. Maar in de Geneesmiddelenwet is sponsoring niet opgenomen. Hierdoor is het niet duidelijk aan welke wettelijke vereisten sponsoring moet voldoen om ongewenste beïnvloeding van het voorschrijfgedrag te voorkomen. Het Transparantieregister geeft alleen inzicht in de betalingen van de medische industrie. Daarmee is niet gezegd dat het register gegevens bevat over oneigenlijke beïnvloedingen. Voor het vaststellen van ongewenste beïnvloeding is altijd onderzoek nodig. Een wettelijke uitwerking van het begrip sponsoring kan daarbij helpen.
Aanbevelingen
-
Aanbeveling aan farmaceutische bedrijven, zorgprofessionals en -instellingen
Samenwerking tussen farmaceuten en zorgpartijen is van belang voor een goede innovatie van geneesmiddelen en voor de patiëntenzorg. Daarbij is het wel belangrijk om ongewenste beïnvloeding van het voorschrijfgedrag tegen te gaan. Hiervoor zijn regels opgesteld. Toets of de vorm van dienstverlening voldoet aan de wettelijke regels. Leg de aard en het doel van de samenwerking duidelijk vast. Wees transparant over betalingen, zowel wat betreft de hoogte hiervan als over degene die het verstrekt en ontvangt.
-
Aanbeveling aan Stichting Code Geneesmiddelenreclame (CGR)
Regelmatig ziet de IGJ dat dienstverleningsovereenkomsten niet de noodzakelijke onderdelen bevatten. De CGR kan een rol spelen in het informeren van veldpartijen over welke informatie vastgelegd moet zijn in een overeenkomst.
-
Aanbeveling aan Stichting Transparantieregister Zorg, farmaceutische bedrijven, zorgprofessionals en -instellingen
Er is ruimte voor verbetering bij het correct en volledig registreren van betalingen in het register. Meer kennis en duidelijkheid bij de veldpartijen over wat en hoe er in het register gemeld kan worden, helpt hierbij. De IGJ juicht de recente en voorgenomen verbetermaatregelen van de Stichting toe en geeft hierbij de aanbeveling oog te houden voor manieren om foutmeldingen aan het register te voorkomen.
-
Aanbeveling aan de minister voor Medische Zorg
Het is nu niet duidelijk aan welke wettelijke vereisten sponsoring moet voldoen om ongewenste beïnvloeding van het voorschrijfgedrag te voorkomen. Dit bemoeilijkt het toezicht van de IGJ. In haar brief van 8 april 2024 stelt de minister voor Medische Zorg een maatregel voor om het wettelijke kader voor sponsoring te verbeteren. De IGJ onderschrijft dit initiatief en geeft hierbij de aanbeveling om ervoor te zorgen dat de regels voor gunstbetoon aansluiten bij de grote verscheidenheid van dienstverlening en sponsoring die in de praktijk wordt gezien.
Wat gaat de inspectie doen?
De IGJ ziet dat de huidige regels niet altijd toepasbaar of duidelijk zijn. Daardoor zijn betalingen soms moeilijk toetsbaar. Van de wel toetsbare betalingen voldeden de meeste aan de gunstbetoonregels. Dat is positief. De IGJ zal zich inzetten om meer helderheid in de regels te krijgen. De IGJ blijft actief toezien op ongewenste beïnvloeding en neemt zo nodig passende maatregelen.