Cliënt kijkt naar zorgverlener die hem in bed stopt

Inzet technologie in de nacht bij gehandicaptenzorg: leg afspraken goed vast

Publicatie | 06-03-2025

Zorgaanbieders die nachtzorg aanbieden kunnen bijna niet meer zonder technologie. De inspectie ziet bijvoorbeeld de inzet van uitluistersystemen, cameratoezicht en sensoren. Technologie in de nachtzorg kent zowel kansen als risico’s. Zorgaanbieders moeten zorgen voor de juiste randvoorwaarden. Daarom deed de inspectie verkennende bezoeken bij zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg die technologie in de nachtzorg inzetten.

De inspectie analyseerde incidenten in de periode 1 januari 2020 tot en met 1 augustus 2023 waarbij technologie bij zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg een rol speelde. Daarna bezocht de inspectie als steekproef 10 aanbieders van zorg aan mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking in de avond en nacht. Het doel was om meer inzicht te krijgen in het gebruik van technologie in de nachtzorg. Daarbij keek de inspectie vooral naar de veiligheid en persoonsgerichtheid van de inzet van technologie. De inspectie sprak met cliënten, hun vertegenwoordigers, zorgverleners en managers/directie.

Camera's, uitluistersystemen en andere technologie kunnen onnodige verstoringen in de nacht beperken. En zorgen voor snel en adequaat handelen bij problemen.

Kansen en risico's van technologie in de nachtzorg

Zorgaanbieders kunnen camera’s, uitluistersystemen en andere technologie inzetten om de nachtzorg te ondersteunen. Dit biedt kansen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Zo kan het onnodige verstoringen in de nacht beperken. Ook kan technologie zorgen voor snel en adequaat handelen bij problemen. Door de inzet van technologie kunnen zorgaanbieder schaars personeel meer gericht inzetten.

Technologie kan echter ook risico’s met zich meebrengen. Bijvoorbeeld omdat medewerkers onvoldoende kennis of vaardigheden hebben om hiermee om te gaan. Technologie kan ook niet passend zijn bij de zorgvraag van een cliënt. En technologie kan uitvallen, wat tot directe problemen in de zorg kan leiden. De zorg voor mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking is zeer divers. In de praktijk zetten zorgaanbieders verschillende soorten technologie in, voor kleine groepen tot groepen van soms honderden cliënten.

Wat zagen we in de nachtzorg?

De bezochte zorgaanbieders hebben de nachtzorg op onderdelen goed georganiseerd. De inspectie maakt zich echter zorgen over hoe weinig zorgaanbieders vastleggen over de nachtzorg. Zo ontbreken bijvoorbeeld afspraken over welke informatie over te dragen. Dit kan voor risico’s zorgen. Zorgaanbieders kunnen door ontbrekende afspraken onvoldoende sturen op de kwaliteit van de nachtzorg. Zoals bleek uit de analyse van incidenten waarbij technologie betrokken was, is sturen op kwaliteit ook in de nachtzorg cruciaal.

Verschillende werkwijzen

De zorgaanbieders werken in de nacht op verschillende manieren. De uitvoering van de nachtzorg kan centraal of per locatie zijn. De inspectie zag bijvoorbeeld zorgcentrales die voor een specifiek gebied of woonvoorziening alle monitoring uitvoert. We zagen ook kleinschalige locaties waarbij deze monitoring op locatie gebeurt. De zorgverlener heeft zicht op de cliënt door deze regelmatig of op afroep te bezoeken. Bijvoorbeeld door een (spreekluister)verbinding en/of camera te gebruiken en/of door een slaapwacht in de directe omgeving. Ook gebruiken zorgaanbieders detectiesystemen zoals een deurmatje, deurverklikker of alarmknop.

De overdracht van cliëntinformatie van de dag- naar de nachtdienst gebeurt binnen een organisatie via verschillende informatiestromen. Bijvoorbeeld mondeling door te bellen of langs te gaan. Maar ook door een mail te sturen of een notitie in het cliëntdossier of het uitluistersysteem. Sommige zorgaanbieders gebruiken deze werkwijzen tegelijkertijd.

Technologie past bij behoeften cliënten

Cliënten en hun vertegenwoordigers geven aan dat zij inspraak hebben bij de inzet van technologie in de nacht. Zorgaanbieders informeren hen hier adequaat over. Soms vragen vertegenwoordigers de inzet van meer technologie, ook als dat vanwege de kwaliteit van zorg of privacy niet passend is. Hierover gaan zorgaanbieders in gesprek.

Over het algemeen is de inzet van technologie in de nacht passend bij de problematiek en behoeften van cliënten. Zorgaanbieders geven aandacht aan een goede intake, tussentijdse evaluatie van de nachtzorg en de inzet van moderne technologie. Hierdoor kunnen zorgaanbieders technologie ook tijdelijk inzetten.

Deskundig en voldoende personeel

Medewerkers hebben vaak werkervaring in de zorg overdag voordat ze in de nacht gaan werken. Hierdoor kennen zij een deel van de cliënten al. Teams in de nachtzorg zijn stabiel, waardoor kennis over cliënten behouden blijft. Daarnaast gebruiken medewerkers de informatie in het dossier, zoals specifieke afspraken voor de nacht (bijvoorbeeld een ’nachtzorgkaart‘). Medewerkers in de nacht kunnen pas na een ruime inwerkperiode zelfstandig ’uitluisteren‘. De organisaties die de inspectie bezocht hebben voldoende personeel voor de nachtzorg.

Zorgverleners in de nacht voelen zich niet altijd gezien in de organisatie. Zij werken vaak als een zelfstandig team met minder aansluiting met de zorg overdag

Bij de inzet van technologie in de nachtzorg, zoals uitluisteren of cameratoezicht, kan sprake zijn van onvrijwillige zorg. Zorgaanbieders volgen de relevante regels hierover zorgvuldig.

Aandachtspunten voor zorgaanbieders

Zorgaanbieders kunnen risico’s lopen door een veelheid aan informatiestromen die tijdens de overdracht lopen. Hierdoor kunnen medewerkers belangrijke signalen missen of kan prioriteren bij calamiteiten lastig zijn.
De meeste aanbieders die de inspectie bezocht hebben werkprocessen in de nachtzorg niet vastgelegd. Dit bemoeilijkt verbetering van de kwaliteit van de nachtzorg. Zorgaanbieders hebben geen afspraken over welke informatie relevant is om over te dragen tussen de dag- en nachtzorg.
Verouderde apparatuur en software bieden minder mogelijkheden voor persoonsgerichte zorg en individueel maatwerk. Daarnaast kan ontbrekende technische ondersteuning een risico vormen voor de zorg. De inspectie ziet zowel organisaties die hierin al veel verbeteringen hebben aangebracht, maar ook aanbieders met uitdagingen. Waar die nog bestaan, hebben zorgaanbieders wel oplossingen gevonden om met verstoringen om te gaan.
Zorgaanbieders zijn voor de nachtzorg afhankelijk van diverse leveranciers. Bijvoorbeeld leveranciers van sensoren, camera’s, elektronische cliëntdossiers en andere digitale oplossingen. Niet alle zorgaanbieders hebben hier voldoende zicht op of bewaken dat partijen hun afspraken nakomen.

Voorbeelden uit de praktijk

Bij diverse zorgaanbieders ondersteunt moderne technologie steeds meer maatwerk en persoonlijke zorg. Bijvoorbeeld door technologie per cliënt te activeren of door tijdelijk drempels voor signalering aan te passen.
Medewerkers in de nachtzorg die aan cliënten zorg verlenen, hebben vaak een verpleegkundige achtergrond. Zorgaanbieders stellen dit vaak als eis in de bijbehorende functieprofielen.
Een zorgaanbieder wil deskundige medewerkers selectief inzetten en zet op proef studenten in als slaapwacht bij geselecteerde cliëntgroepen. De juiste kennis, afbakening van taken en verantwoordelijkheden is belangrijk om te borgen. Ook een zorgvuldige evaluatie van de proef is belangrijk.
Bij een zorgaanbieder is de manager van de nachtzorg aanwezig bij de start en afsluiting van de nachtdienst voor verbinding met het nachtteam. Dit versterkt het teamgevoel en zorgt voor meer verbinding met de organisatie.
Op een grote locatie van een zorgaanbieder is ‘s nachts een beveiliger op het terrein aanwezig. Deze kan helpen bij onrust of bij calamiteiten.
Diverse aanbieders bieden de mogelijkheid om cliënten en hun verwanten de zorgcentrale of uitluisterlocaties te laten bezoeken. Dit zorgt voor meer begrip en inzicht in de werking hiervan en verhoogt de acceptatie en het vertrouwen.

Hoe gaat het verder?

De inspectie gaat ervan uit dat zorgaanbieders proactief aan de slag gaan met de aandachtspunten. In het toezicht kan de inspectie ook in de toekomst naar de nachtzorg en de inzet van technologie kijken. Bijvoorbeeld als er meldingen zijn van incidenten waarbij technologie een rol speelde. Dat kan ook bij andere vormen van zorg, zoals de zorg voor ouderen en de geestelijke gezondheidszorg.

Rapporten bij deze publicatie

Lees de rapporten van de zorgaanbieders die de inspectie bezocht.