Geestelijke gezondheidszorg: trends in gedwongen zorg
De inspectie heeft voor het eerst de ontwikkelingen in de cijfers over de toepassing van dwang in de zorg in kaart gebracht. Om de uitkomsten hiervan goed te kunnen begrijpen, hebben we hierover gesproken met zorgaanbieders en brancheorganisaties.
Het aantal (registraties van) dwangtoepassingen lijkt toe te nemen. Zorgaanbieders vermoeden dat dit onder andere komt doordat er meer aandacht is gekomen voor registratie en dat er steeds meer patiënten met complexe problemen zijn. Ook wijzen ze op de personeelstekorten. Daarnaast zijn er verschillen in registratie waardoor duiding van cijfers niet altijd goed mogelijk is. De inspectie wil samen met VWS, zorgaanbieders, brancheorganisaties en EPD leveranciers de cijfers verder verbeteren.
Dit deel van de publicatie gaat over toepassing van verplichte zorg in de geestelijke gezondheidszorg (ggz). We hebben ook gekeken naar de verpleeghuiszorg en wijkverpleging en naar de gehandicaptenzorg.
De samenvatting van de informatie van de 3 sectoren vindt u in Trends cijfers gedwongen zorg, waarin de inspectie ook kijkt naar de toekomst.
Gedwongen zorg heet in de ggz verplichte zorg. Verplichte zorg is zorg die noodzakelijk is bij personen met een psychische stoornis die leidt tot gedrag dat ernstig nadeel (gevaar) veroorzaakt voor henzelf of voor anderen. Als er geen zorg op vrijwillige manier mogelijk is om dat ernstig nadeel weg te nemen, kan de rechter hen verplichte zorg opleggen.
Aantal patiënten met verplichte zorg
Het geregistreerde aantal patiënten met verplichte zorg stijgt tussen 2021 en 2023 met 24% van 7.885 naar 9.775 patiënten. Het aantal zorgmachtigingen is volgens de ketenmonitor tussen 2021 en 2023 afgenomen met 6%.
Aantal geregistreerde patiënten dat verplichte zorg ontvangt (2021 - 2023)
| Aantal patiënten | |
|---|---|
| 2021 | 7885 |
| 2022 | 8973 |
| 2023 | 9775 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - toename van verplichte zorg
Volgens professionals uit de ggz past de stijging van het aantal patiënten met verplichte zorg bij het beeld dat we zien in de maatschappij: het aantal patiënten met ggz problematiek stijgt.
De professionals ervaren een toename van verplichte zorg in de volgende patiëntengroepen:
- Patiënten die overmatig middelen/ drugs gebruiken;
- Patiënten die vanuit de Wzd-zorginstellingen naar de Wvggz-instellingen worden overgeplaatst.
- Patiënten die via de politie/ het OM niet in de forensische ggz maar in de reguliere ggz terechtkomen.
Een steeds betere registratie van verplichte zorg kan de stijging ook verklaren. De klinische afdelingen in de ggz waren al gewend aan registratie voor de Bopz. Voor de ambulante zorg was de registratie in het kader van Wvggz wel nieuw. Zij moesten wennen aan de (manier van) registratie.
Aantal registraties verplichte zorg
Het aantal registraties van verplichte zorg neemt toe tussen 2021 en 2023 met 30% van 44.847 naar 58.104. De mediaan voor het aantal registraties verplichte zorg per patiënt ligt op 3 registraties en blijft stabiel over de jaren heen.
Aantal geregistreerde toepassingen verplichte zorg (2021 - 2023)
| Aantal registraties verplichte zorg | |
|---|---|
| 2021 | 44847 |
| 2022 | 48291 |
| 2023 | 58104 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - meer patiënten met complexe problematiek
De professionals denken dat de stijging in registraties een toename van verplichte zorg kan betekenen. Maar een betere registratie van toepassingen kan ook de oorzaak zijn. Toename van verplichte zorg komt volgens hen doordat er steeds meer patiënten met complexe problematiek zijn waarbij meer verplichte zorg nodig is. De lange wachttijden waardoor patiënten zieker binnenkomen kunnen ook meetellen. Het terugdringen van verplichte zorg blijkt in ieder geval niet uit deze cijfers.
Professionals hadden hogere cijfers verwacht bij de categorie Beperkingen om eigen leven in te richten (1.337 registraties in 2023). In deze categorie wordt alles geregistreerd wat niet onder een andere categorie kan worden gevat. Bijvoorbeeld alles wat niet binnen de huisregels valt, zoals het innemen van rookwaren.
Registraties insluiten
Het aantal registraties in de categorie Insluiten is gestegen, net zoals het aantal Uren insluiten. Binnen deze hoofdcategorie is de subcategorie Separeerverblijf de meest voorkomende vorm van insluiten. Overigens lijkt het totale aantal uren insluiten zeer hoog. De inspectie vermoedt dat dit komt door registratiefouten (niet afsluiten van de registratie) waardoor de absolute totale cijfers geen juist beeld geven. We richten ons daarom op de trends. De mediaan voor het aantal uren insluiten per patiënt ligt op 45 uur in 2022 en stijgt naar 50 uur in 2023. De stijging in aantallen en in uren is opmerkelijk omdat het beleid in de branche gericht is op minder insluiten.
Aantal geregistreerde toepassingen in hoofdcategorie insluiten (2021 - 2023)
| Aantal registraties insluiten | |
|---|---|
| 2021 | 7695 |
| 2022 | 8049 |
| 2023 | 8819 |
Aantal geregistreerde uren (x 1.000) in hoofdcategorie insluiten (2021 - 2023)
| Aantal uren insluiten | |
|---|---|
| 2021 | 1745 |
| 2022 | 2727 |
| 2023 | 3408 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - verschillen in definitie
Sommige professionals uit de ggz herkennen zich niet in het beeld en zien binnen de eigen instelling juist een afname in het aantal uren insluiten. Ook werd verwacht dat het aantal registraties Insluiting in eigen kamer zou stijgen als gevolg van minder gebruik van Separeerverblijf. Of dat toepassing van Verplichte medicatie omhoog zou gaan als gevolg van minder gebruik van Separeerverblijf. We zien dit niet terug in de cijfers.
De stijging is mogelijk te verklaren omdat er steeds meer patiënten zijn met complexe problematiek (Ernstige Psychische Aandoeningen). En meer patiënten met een forensisch profiel. Daarnaast zorgen personeelstekort en veel wisselingen in personeel ervoor dat medewerkers de patiënt soms niet goed kennen en ze daardoor mogelijk sneller verplichte zorg, waaronder insluiting, inzetten.
De definitie over insluiten blijkt in de praktijk overigens te verschillen. Zo is er discussie over de definitie van insluiten: als er steeds iemand aanwezig is bij de patiënt is er dan ook sprake van insluiting? En is er bij opname op de Intensive Care Unit (ICU) sprake van insluiting of niet? In de praktijk blijkt er een verschil tussen organisaties als het gaat over wel of niet registreren van patiënten op de ICU. Soms is het bijvoorbeeld niet altijd duidelijk wanneer iets een separeer is en wanneer het een afzonderingsruimte is.
Registraties medicatie
Medicatie is een subvorm van de hoofdcategorie Medische handelingen en therapeutische maatregelen. Het aantal registraties Medicatie daalt tussen 2021 en 2022 en vervolgens stijgt het aantal registraties in 2023 boven het niveau van 2021. Binnen de subcategorie Medicatie komen de categorieën Orale medicatie en Intramusculaire medicatie verreweg het meeste voor.
Aantal geregistreerde toepassingen in subcategorie medicatie (2021 - 2023)
| Aantal registraties medicatie | |
|---|---|
| 2021 | 8948 |
| 2022 | 8085 |
| 2023 | 10485 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - verwachte stijging toepassing medicatie niet zichtbaar
De professionals vertellen dat de registratie is veranderd van momentregistratie (iedere toediening is een registratie = heel veel registraties) in duurregistratie (medicatie gedurende een periode = 1 registratie). Mogelijk dat dit de daling in registraties tussen 2021 en 2022 verklaart. Als hierin geen wijziging was geweest dan hadden de professionals een sterk stijgende lijn in medicatie vanaf 2021 verwacht. Het aantal registraties is hierdoor niet betrouwbaar. Veel interessanter zou zijn om het aantal unieke patiënten te zien met verplichte medicatie. De hoeveelheid toepassingen en registraties is namelijk ook afhankelijk van de werking van het medicijn. Het is op dit moment nog niet mogelijk om dat weer te geven. De verwachting was dat er meer medicatie zou zijn toegepast als alternatief voor insluiten (substitutie). Maar dat zien de zorgprofessionals niet terug in de cijfers.
Aantal unieke patiënten met verplichte medicatie
Omdat de zorgaanbieders vraagtekens hadden bij de betrouwbaarheid van het aantal registraties medicatie is de ontwikkeling van het aantal unieke patiënten met verplichte medicatie in beeld gebracht. Daarin zien we een stijging van 32% tussen 2021 en 2023: 2.747 patiënten met verplichte medicatie in 2021 naar 3.620 patiënten met verplichte medicatie in 2023.
Aantal geregistreerde patiënten met verplichte medicatie (2021 - 2023)
| Aantal unieke patiënten | |
|---|---|
| 2021 | 2747 |
| 2022 | 3223 |
| 2023 | 3620 |
Registraties fixatie
De categorie Fixatie is een subvorm van de hoofdcategorie Beperken bewegingsvrijheid. Het aantal registraties voor fixatie neemt af tussen 2021 en 2022 maar neemt in 2023 vervolgens weer toe.
Aantal geregistreerde toepassingen in subcategorie fixatie (2021 - 2023)
| Aantal unieke patiënten met verplichte medicatie | |
|---|---|
| 2021 | 2747 |
| 2022 | 3223 |
| 2023 | 3620 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - aantal mechanische fixaties opvallend
Professionals zeggen dat het totaal aantal registraties voor fixatie lager is dan zij hadden verwacht. Ondanks de lage aantallen vinden ze het ook opvallend dat mechanische fixaties nog veel voorkomt want dit is ‘niet meer van deze tijd’. Mechanische fixatie wordt bijvoorbeeld nog uitgevoerd bij electroconvulsietherapie (ECT). Maar in combinatie met een andere vorm van verplichte zorg, zoals ECT of medicatie, wordt fixatie die is toegepast niet geregistreerd. Fysieke fixatie die is gebruikt bij begeleiding naar separeer/insluiting wordt ook niet apart geregistreerd, want de hoofdvorm is insluiting.
Registratie algemeen
Professionals zien registratie van verplichte zorg als een last: het is tijdrovend en ze vragen zich af of de hoeveelheid registratie nodig is om een goed beeld te vormen van verplichte zorg. Is het niet mogelijk om de registratie slimmer te maken: meer ‘to the point’, minder tijdrovend, minder gevoelig voor fouten en meer homogeen? De ggz-organisaties en de koepel De Nederlandse GGZ pleiten om minder items te registreren met meer aandacht voor eenduidige definities. Dit hebben zij bij VWS ingebracht voor de wijziging van de Wvggz.
De registratie maakt je wel bewust van verplichte zorg, vinden de professionals. Het blijft een prikkel om ook intern de cijfers te onderzoeken en om ervan te leren. Bovendien zorgt het voor bewustwording van wat wel en wat niet verplichte zorg is.
Het lerend netwerk van AkwaGGZ spreekt regelmatig met organisaties over de cijfers en over hoe de registraties kunnen worden verbeterd en hoe de definities uniformer kunnen. Afstemming tussen de inspectie en AkwaGGZ is dan ook wenselijk.
Hoe nu verder met dwang in de zorg?
Dat leest u in Trends cijfers gedwongen zorg. Op basis van alle verzamelde gegevens legt de inspectie uit hoe zij kijkt naar de toekomst bij Hoe gaan wij verder?