Trends cijfers gedwongen zorg

Inspectie en zorgaanbieders in gesprek over cijfers gedwongen zorg

De inspectie besprak voor het eerst de gegevens van 2021, 2022 en 2023 met zorgaanbieders en brancheorganisaties. Die gesprekken, samen met de cijfers, leidden tot de eerste landelijke inzichten van het gebruik van dwang in de gehandicaptenzorg, verpleeghuiszorg en wijkverpleging, en de geestelijke gezondheidszorg (ggz). De inspectie wil samen met VWS, zorgaanbieders, brancheorganisaties en ECD leveranciers de cijfers verder verbeteren. In het toezicht houdt de inspectie blijvend aandacht voor verminderen van dwang in de zorg.

Welke gegevens bekeken wij?

De inspectie ontvangt 2 keer per jaar gegevens van zorgaanbieders over de toepassing van gedwongen zorg bij cliënten. Deze plicht om gegevens aan te leveren bij de inspectie is vastgelegd in de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte ggz (Wvggz). Deze wetten regelen de rechten van cliënten die gedwongen zorg krijgen. De gegevens geven een beeld van hoe vaak en in welke vorm gedwongen zorg is toegepast. Voor de analyses van de gegevens is een selectie gemaakt van zorgorganisaties die de gegevens op de juiste manier hebben aangeleverd in 2021, 2022 én 2023. Deze selectie bevat 75% van alle registraties (Wvggz en Wzd) die beschikbaar zijn bij de inspectie.

Wat doet de inspectie met deze gegevens?

De inspectie gebruikt deze informatie om:

• toezichtbezoeken voor te bereiden
• risico’s te kunnen signaleren
• inzichten in landelijke trends te krijgen: via deze publicatie delen wij onze eerste resultaten.

De verhalen achter de cijfers volgens zorgprofessionals

Als we naar de cijfers kijken, lijkt het aantal geregistreerde dwangtoepassingen te stijgen. Dit geldt voor de verpleeghuiszorg en wijkverpleging, de gehandicaptenzorg én de ggz. 

We spraken de cijfers tijdens bijeenkomsten per sector met de professionals uit het veld. Wij vroegen hen hoe zij de stijging in de registratie van inzet van gedwongen zorg zien. Ook luisterden we naar hun verhalen over de context en het verhaal achter de cijfers:

• Zij wijzen er allereerst op dat de registratie de laatste jaren is verbeterd. Dat kan een deel van de stijging in de cijfers verklaren. 
• De manier van registreren van de gegevens over gedwongen zorg blijkt tussen zorgaanbieders te verschillen. Daardoor zijn gegevens nu nog niet altijd goed te duiden. 
• Daarnaast geven ze aan dat er steeds meer cliënten met complexe problemen zijn. Dat geldt voor alle 3 de sectoren die we hebben onderzocht. 
• Een andere verklaring is het personeelstekort. Daardoor zijn er veel wisselingen in de inzet van personeel. Dit betekent dat medewerkers de cliënt minder goed kennen, wat kan leiden tot het sneller inzetten van gedwongen zorg. 
• Een ander inzicht specifiek voor de gehandicaptenzorg en ggz is dat veel aandacht gaat naar het beperken van het ‘insluiten van de cliënt’. De verwachting was dat dat tot een verschuiving naar andere toepassingen van dwang zou kunnen leiden. Toch blijkt dit niet uit de cijfers: we zien bij alle toepassingen een toename en geen afname van het aantal uren ‘insluiten’.

De waarde van de gegevens

De gegevens geven nu nog niet altijd een juist beeld van de praktijk. Zo weten we dat gedwongen zorg in de ambulante zorg bijvoorbeeld minder goed wordt geregistreerd. Zorgverleners registreren bovendien soms ook verschillend. Toch leveren alle gegevens bij elkaar inzichten die we graag delen en bespreken om van te kunnen leren. De gegevens geven aanleiding om gericht vragen te stellen en om het verhaal achter de cijfers duidelijk te krijgen met als uiteindelijk doel om gedwongen zorg nog beter te kunnen voorkomen.

Hoe gaan we verder?

Voor het verminderen van gedwongen zorg is inzicht nodig in het aantal keer dat dwang wordt toegepast. De cijfers en de gesprekken met de professionals laten zien dat de kwaliteit van de registraties van gedwongen zorg moet verbeteren. De volgende stappen zijn nodig:

• Afspraken over eenduidige registratie
  De verschillende sectoren moeten onderling afspraken met elkaar maken over eenduidige registratie. We roepen de brancheorganisaties en de platforms rond Wzd en Wvggz op om hier werk van te maken. 
• Duidelijkheid over registratie-eisen
  De inspectie vraagt aandacht bij VWS om duidelijkheid over registratie-eisen in de nieuwe wetgeving Wvggz en Wzd. Dat leidt ook tot meer eenduidigheid.
• Inzet ECD/ EPD leveranciers
  Het is belangrijk voor instellingen om inzicht te hebben in het aantal en soort dwangtoepassingen. Registratie daarvan zou éénmalig moeten zijn. Nu moeten instellingen soms zelf nog bewerkingen in de gegevens doen om die aan de inspectie aan te kunnen leveren (omdat ECD’s/ EPD's de aanlevering niet ondersteunen). Dat is niet wenselijk. We verwachten dat ECD’s/ EPD's eenduidige output aan ons kunnen leveren. Daarnaast is het wenselijk dat registratie van dwangtoepassingen niet op verschillende plaatsen in het dossier, maar slechts eenmalig moeten worden gedaan. Vooral om de administratieve last te beperken, maar ook om fouten in de registratie te voorkomen. De inspectie vraagt ECD/ EPD leveranciers hier blijvend aandacht voor te hebben.
• Aanlevering verplicht
  De inspectie gaat actief na welke instellingen geen gegevens aanleveren maar dat wel zouden moeten doen.
• Stimuleren dialoog
  We vragen instellingen om blijvend met elkaar in gesprek te gaan over (registratie van) gedwongen zorg. De inspectie zal ook zelf tijdens de bezoeken het gesprek hierover aangaan.

De inspectie verwacht door deze acties in de komende jaren meer juiste aanleveringen én meer organisaties die gegevens aanleveren. Zodat de gegevens een betrouwbaar beeld opleveren van de toepassing van gedwongen zorg in de praktijk. 

De inspectie vindt het verminderen van gedwongen zorg belangrijk en blijft inzetten op toezicht op het verminderen van gedwongen zorg. In de verpleeghuissector kijken we nu naar het opendeurenbeleid. In de gehandicaptenzorg en ggz leggen we dit jaar bezoeken af speciaal gericht op het terugdringen van gedwongen zorg.

Toepassing gedwongen zorg in de jeugdzorg

Instellingen die jeugdzorg bieden, leveren sinds 1 januari 2024 gegevens aan over de toepassing van gedwongen zorg. De inspectie is in overleg met de instellingen om de aanlevering van deze gegevens te stroomlijnen om daarna gegevens te kunnen duiden en publiceren.

Onderzoek trends per sector

Geestelijke gezondheidszorg: trends in gedwongen zorg
Gehandicaptenzorg: trends in gedwongen zorg
Verpleeghuiszorg en wijkverpleging: trends in gedwongen zorg