Verpleeghuiszorg en wijkverpleging: trends in gedwongen zorg
De inspectie heeft voor het eerst de ontwikkelingen in de cijfers over de toepassing van dwang in de zorg in kaart gebracht. Om de uitkomsten hiervan goed te kunnen begrijpen, hebben we hierover gesproken met zorgaanbieders en brancheorganisaties.
Het aantal (registraties van) dwangtoepassingen lijkt toe te nemen. Zorgaanbieders vermoeden dat dit onder andere komt doordat er meer aandacht is gekomen voor registratie en dat er steeds meer cliënten met complexe problemen zijn. Ook wijzen ze op de personeelstekorten. Daarnaast zijn er verschillen in registratie waardoor duiding van cijfers niet altijd goed mogelijk is. De inspectie wil samen met VWS, zorgaanbieders, brancheorganisaties en ECD leveranciers de cijfers verder verbeteren.
Dit deel van de publicatie gaat over de verpleeghuiszorg en wijkverpleging. We hebben ook gekeken naar de geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptenzorg.
De samenvatting van de informatie van de 3 sectoren vindt u in Trends cijfers gedwongen zorg, waarin de inspectie ook kijkt naar de toekomst.
Gedwongen zorg heet in de verpleeghuiszorg en wijkverpleging onvrijwillige zorg. Onvrijwillige zorg is zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger het niet mee eens is. Of zorg waarmee de vertegenwoordiger akkoord gaat maar waartegen de cliënt zich verzet.
Aantal cliënten met onvrijwillige zorg
Het aantal registraties van cliënten met onvrijwillige zorg stijgt met name tussen 2021 en 2022. Tussen 2022 en 2023 lijkt dit aantal stabiel te blijven.
Aantal geregistreerde cliënten dat onvrijwillige zorg ontvangt (2021 - 2023)
| Aantal cliënten | |
|---|---|
| 2021 | 1104 |
| 2022 | 1357 |
| 2023 | 1379 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - stijging begrijpelijk
De professionals uit de verpleeghuiszorg en wijkverpleging begrijpen de sterke stijging tussen 2021 en 2022: in 2021 stond corona centraal en kon er minder aandacht zijn voor registratie van gedwongen zorg. Na 2021 kwam er meer bewustwording voor de registratie van onvrijwillige zorg. Door de professionals werd wel een toename van het aantal cliënten verwacht omdat er binnen de zorg steeds meer cliënten met complexe problematiek zijn.
Voor de ambulante zorg was tot 2023 geen mogelijkheid om gedwongen zorg te registreren (door het ontbreken van een betaaltitel). Dit zou volgens de zorgprofessionals een reden kunnen zijn dat ambulante zorg voorheen minder goed werd geregistreerd bij deze groep cliënten. Op basis van deze constatering door de professionals richt het vervolg van deze publicatie zich op de ontwikkeling van de cijfers in 2022 en 2023.
Aantal registraties onvrijwillige zorg
Registraties van onvrijwillige zorg zijn onderverdeeld in 3 vormen:
- Structureel gepland: toepassing opgenomen in het zorgplan en toepassing gebeurt op dagelijkse/wekelijkse/maandelijkse/jaarlijkse basis. Bijvoorbeeld: ‘verborgen’ medicatie wordt dagelijks gegeven, dit is opgenomen in het zorgplan.
- Structureel ongepland: toepassing opgenomen in het zorgplan en toepassing vindt plaats als het nodig is. Bijvoorbeeld: medicatie wordt gegeven als de situatie daarom vraagt, dit is opgenomen in het zorgplan.
- Onvoorzien: toepassing niet opgenomen in het zorgplan, situatie vraagt om ingrijpen met onvrijwillige zorg. Bijvoorbeeld: medicatie wordt gegeven als de situatie daarom vraagt, maar is niet opgenomen in het zorgplan.
Registraties van onvrijwillige zorg komen binnen de structureel geplande vorm het meest voor en het aantal registraties blijft redelijk stabiel tussen 2022 en 2023. Het aantal registraties van onvrijwillige zorg binnen structureel geplande zorg neemt toe en onvoorzien neemt af.
Aantal geregistreerde toepassingen onvrijwillige zorg (2022 - 2023)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Structureel gepland | 1688 | 1664 |
| Structureel ongepland | 408 | 608 |
| Onvoorzien | 468 | 349 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - oorzaken stijging en verschillen in registratie
- De zorgprofessionals merken dat cliënten met complexere problematiek later in zorg komen en korter in zorg blijven. Dat zou kunnen betekenen dat er meer onvrijwillige zorg wordt toegepast omdat het ziektebeeld ernstiger is.
- Daarnaast zijn mantelzorgers steeds beter betrokken bij de zorg. Professionals geven aan dat mantelzorgers soms meer vanuit veiligheid redeneren. Dit kan leiden tot meer inzet van onvrijwillige zorg. Zo kan er bijvoorbeeld weerstand komen vanuit familie als een instelling ‘open deuren beleid’ invoert omdat ze bang zijn dat een familielid gaat dwalen. Professionals geven aan dat het belangrijk is hierover in gesprek te gaan met de familie. Maar het is mogelijk dat familie meer vanuit veiligheid redeneert en daarom toch onvrijwillige zorg wil inzetten.
- Zorgprofessionals vertellen ook dat sommige medewerkers nog vanuit ‘veiligheid’ denken in plaats vanuit ‘vrijheid’. Hierdoor kunnen zij sneller besluiten om onvrijwillige zorg toe te passen. Meer vrijheid betekent meer risico’s en dat is spannend voor medewerkers.
- Organisaties gaan verschillend om met de onderverdeling in structureel gepland, structureel ongeplande zorg. Bovendien is deze onderverdeling niet bij iedereen bekend. Blijkbaar verwerken sommige elektronische cliënten dossiers (ECD) de registratie ‘aan de achterkant’ automatisch in één van deze vormen. De vorm onvoorzien is wel bekend.
- Voor de zorgprofessionals is niet altijd duidelijk in welke categorie zij een bepaalde toepassing van gedwongen zorg moeten plaatsen. Professionals vragen daarom om een duidelijkere indeling.
- Door veel wisselingen in personeel en de hoge werkdruk lukt het ook vaak niet om de kwaliteit van de registratie op orde te houden.
Registraties beperken bewegingsvrijheid
In de hoofdcategorie Beperken bewegingsvrijheid komt voornamelijk de vorm structureel gepland voor. Het aantal registraties in de categorie Beperken bewegingsvrijheid lijkt stabiel, maar in de onvoorziene vorm zien we een afname in registraties. Binnen deze hoofdcategorie komen Beperken van de bewegingsvrijheid door plaatsing op een gesloten afdeling en Overige beperkingen bewegingsvrijheid het meest voor.
Aantal geregistreerde toepassingen in hoofdcategorie beperken bewegingsvrijheid (2022 - 2023)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Structureel gepland | 713 | 706 |
| Structureel ongepland | 81 | 90 |
| Onvoorzien | 146 | 106 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - verschillen in registratie
De daling van het aantal registraties mechanische fixatie (in de vorm ‘Onvoorzien’) is herkenbaar voor de professionals. Dit zien zij als winst voor de cliënt. Het blijft belangrijk deze afweging op maat te maken. De professionals denken wel meer valincidenten te zien. Daarnaast geven sommigen aan het onderscheid in fixatie lastig te vinden: wat is fysiek en wat is mechanisch?
Zorgprofessionals merken ook dat het beperken van de bewegingsvrijheid verschillend wordt geregistreerd bij plaatsing op een gesloten afdeling. Sommige organisaties registreren dit alleen als onvrijwillige zorg als iemand ‘aan de deur rammelt’ en daarmee dus verzet toont. Hoe registreer je de personen die wel op de gesloten afdeling wonen maar geen duidelijk verzet tonen?
In de subcategorie overige beperkingen bewegingsvrijheid worden veel verschillende soorten onvrijwillige zorg geregistreerd. Voorbeelden hiervan zijn: rolstoel op de rem zetten, fauteuil waaruit iemand niet op kan staan, gesloten voordeur, prothese niet aan doen waardoor bewegen onmogelijk wordt, rollator buiten bereik zetten.
Registraties beperken vrijheid om eigen leven in te richten
In de hoofdcategorie Beperken vrijheid om eigen leven in te richten stijgt het aantal registraties in de structureel geplande vorm én de structureel ongeplande vorm. We zien vooral veel registraties in de subcategorie Overige beperkingen. Daaronder wordt andere geregistreerd: kastdeuren die op slot zijn, plukpak, beperken van alcoholgebruik en roken, verplicht handschoengebruik, gedwongen uit bed komen en kamer schoonmaken bij afwezigheid van cliënt.
Aantal geregistreerde toepassingen in hoofdcategorie beperken vrijheid om eigen leven in te richten (2022 - 2023)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Structureel gepland | 272 | 314 |
| Structureel ongepland | 130 | 269 |
| Onvoorzien | 79 | 72 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - stijging door gewijzigd rookbeleid
De professionals herkennen de stijging in het aantal registraties. Ze verklaren dit door het gewijzigde rookbeleid waardoor cliënten geen rookwaren meer in bezit mogen hebben. Dit wordt geregistreerd onder de subcategorie Overige beperkingen.
Registraties medische handelingen en therapeutische maatregelen
Het aantal registraties Medische handelingen en therapeutische maatregelen in de structureel geplande vorm is niet veranderd in 2022 en 2023. Bij structureel ongepland en onvoorzien stijgt het aantal registraties. Binnen deze hoofdcategorie komt de subcategorie Medicatie verreweg het meeste voor. De subcategorie Vocht en voeding komt nauwelijks voor.
Aantal geregistreerde toepassingen in hoofdcategorie medische handelingen en therapeutische maatregelen (2022 - 2023)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Structureel gepland | 503 | 505 |
| Structureel ongepland | 155 | 216 |
| Onvoorzien | 99 | 122 |
Gehoord in de gesprekken met zorgaanbieders - toename door complexere problematiek
De professionals uit de verpleeghuiszorg en wijkverpleging zien de toename in registraties Medicatie als een gevolg van de steeds complexere problematiek van de doelgroep. Ze geven ook aan dat familie steeds vaker vraagt om in te grijpen met medicatie.
Registratie algemeen
De professionals vertellen dat zij veel moeite hebben met de registraties en dit ervaren als een last. Zij hebben het dan over de totale registratie voor de Wzd, waar de digitale overzichten voor de inspectie een onderdeel van zijn. In de discussie over administratieve last bij het registreren van gedwongen zorg gaven professionals aan dat het wel van belang blijft om gedwongen zorg goed te registreren. De wijze waarop nu geregistreerd wordt, kan beter, maar gezien het basale mensenrecht van vrijheid dat geschonden wordt, blijft het van belang om zorgvuldig te wegen en vast te leggen. Juist wetgeving en toezicht hebben volgens professionals geholpen om de bewustwording op het gebied van gedwongen zorg te vergroten.
Veel ECD systemen zijn niet goed ingericht om de informatie er duidelijk uit te halen. Bij het omzetten naar xml’s (de vorm waarin de gegevens worden aangeleverd bij de inspectie) moeten er soms nog veel bewerkingen worden gedaan voordat alle informatie beschikbaar is. Dit geldt vooral voor de onvoorziene vorm. De professionals hebben het vermoeden dat de verwerking van de gegevens verschilt per ECD-leverancier waardoor een vergelijking van de gegevens niet altijd mogelijk is. Daardoor kunnen zij de informatie zelf niet gebruiken als stuurinformatie, wat juist wel de bedoeling is.
De professionals vinden dat het welzijn van de cliënt het uitgangspunt van wel of niet toepassen van gedwongen zorg moet zijn. De vraag is volgens hen of de registratie daarvan daar aan bijdraagt. De professionals zien wel het belang van het vastleggen van gegevens en het nut van spiegelinformatie. Maar ze vragen zich wel af of de huidige registratie met aantallen in categorieën iets over de kwaliteit van zorg zegt. Zij zouden graag zien wat de invloed van onvrijwillige zorg is op de cliënt .
Hoe nu verder met dwang in de zorg?
Dat leest u in Trends cijfers gedwongen zorg. Op basis van alle verzamelde gegevens legt de inspectie uit hoe zij kijkt naar de toekomst bij Hoe gaan wij verder?